Πηγή: Εποχή
Συνέντευξη με τον Νίκο Σμυρναίο, καθηγητή κοινωνιολογίας των ΜΜΕ στη Γαλλία
Η οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που (υποτίθεται πως) ρυθμίζει το τοπίο του διαδικτύου και των πνευματικών δικαιωμάτων ψηφίστηκε από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και σήκωσε πολλή σκόνη αναφορικά με τη χρησιμότητα και τη λειτουργικότητά της. Η αλήθεια είναι ότι το θέμα απαιτεί πολύ μεγάλη προσοχή, η οποία μάλλον δεν υπήρξε. Όπως δεν υπήρξε και αναλυτική, διεξοδική συζήτηση στα κράτη-μέλη ξεχωριστά. Η εν λόγω οδηγία περιλαμβάνει αρκετά θετικά σημεία, όμως το μεγαλύτερο μέρος της προκαλεί ερωτηματικά σε ό,τι αφορά τη λειτουργία του αχανούς διαδικτύου στο άμεσο μέλλον. Γεννά επίσης απορίες για το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης που εκ φύσεως είναι κεφαλαιώδες. Η “Εποχή” ζήτησε τη γνώμη του Νίκου Σμυρναίου, καθηγητή πολιτικής οικονομίας, ιστορίας και κοινωνιολογίας των ΜΜΕ στο Université Toulouse 3 της Γαλλίας και πήρε συγκεκριμένες απαντήσεις που είχαν να κάνουν και με τη στάση των ευρωβουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ, οι οποίοι δεν έδωσαν το παρών στην κρίσιμη ψηφοφορία της εβδομάδας που πέρασε, παρότι η Κ. Κούνεβα συνυπέγραφε τροπολογία της GUE, για την διαγραφή του επίμαχου άρθρου 17, ενώ ο Δ. Παπαδημούλης, αντιπρόεδρος του ευρωκοινοβουλίου και επικεφαλής της ευρωομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, είχε δηλώσει μία μέρα πριν την ψηφοφορία «Το τελικό κείμενο της #EUCopyrightDirective ψηφίζεται αύριο από το ΕΚ. Στηρίζει τα δικαιώματα των δημιουργών, έναντι των γιγάντων του Internet. Δεν προστατεύει όμως επαρκώς, τα δικαιώματα των απλών χρηστών. Αν δεν εγκριθούν οι σχετικές τροπολογίες μας, αρνούμαι να το στηρίξω.» Εύλογα, λοιπόν, η απουσία των ευρωβουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ γέννησε πολλά ερωτηματικά.
Τη συνέντευξη πήρε ο Νίκος Γιαννόπουλος
Τι γεύση σας αφήνει η οδηγία κ. Σμυρναίε;
Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για κείμενο με πολλά σκοτεινά σημεία. Για να εφαρμοστεί στην πράξη βέβαια δεν αρκεί η θετική ψήφος του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου που εξασφαλίστηκε την εβδομάδα που μας πέρασε, υπάρχουν και άλλες διαδικασίες. Δεν αποκλείεται δε οι λεπτομέρειες για το πώς η συγκεκριμένη οδηγία θα εφαρμοστεί να αποφασιστούν στα δικαστήρια των χωρών-μελών. Προφανώς θα υπάρξουν προσφυγές από θιγόμενους. Κατά την προσωπική μου άποψη είναι ένα αρνητικό κείμενο. Υπήρξε κατά τη διαβούλευση μία σφοδρή σύγκρουση δύο μεγάλων διαδικτυακών λόμπι. Από τη μία πλευρά είχαμε τις μεγάλες πλατφόρμες του διαδικτύου που διατύπωσαν την άρνησή τους και από την άλλη τη μεγάλη πολιτιστική βιομηχανία που ήταν υπέρ της οδηγίας. Κάπου στη μέση αυτής της διαμάχης βρέθηκαν οι ανεξάρτητοι και μικροί δημιουργοί. Πολλούς από αυτούς βέβαια τάχθηκαν υπέρ της οδηγίας με την ελπίδα ότι η εφαρμογή της θα τους αποφέρει περισσότερα χρήματα. Δεν νομίζω πάντως ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο.
Στα χέρια λίγων και ισχυρών παικτών
Τι πρόκειται να συμβεί στον κόσμο του διαδικτύου αν εφαρμοστεί η εν λόγω οδηγία;
Αν εφαρμοστεί όπως έχει, πρώτον θα δημιουργήσει μία κατάσταση που θα ευνοήσει την αύξηση της συγκέντρωσης της εξουσίας στο διαδίκτυο στα χέρια λίγων και ισχυρών παικτών. Θα ενδυναμώσει τη θέση αυτών των μεγάλων παικτών (google, facebook κτλ) καθώς αυτοί θα είναι οι μόνοι που θα μπορέσουν να ανταποκριθούν τεχνικά στα πρότυπα της νέας συμφωνίας όπως τα απαιτεί. Είναι κοινό μυστικό ότι χρειάζονται τεράστιες επενδύσεις για να επιτευχθεί η τεχνική συμμόρφωση που οι μικρές εταιρίες προφανώς δεν μπορούν να κάνουν. Θα ενδυναμωθεί επίσης η εξουσία των καταλόγων της πνευματικής ιδιοκτησίας, θα έχουν πλέον τη δυνατότητα να ασκούν μεγαλύτερο έλεγχο για το υλικό που κυκλοφορεί.
Προκύπτουν θέματα λογοκρισίας ή ελευθερίας της έκφρασης;
Ξέρετε ποιο είναι το οξύμωρο; Ότι μπορεί πράγματι να προκύψει πρόβλημα λόγω υποψίας μη σεβασμού της πνευματικής ιδιοκτησίας. Όχι σιγουριάς. Δεν υπάρχει προς το παρόν κάτι που να αποτρέπει κατόχους περιεχομένου να ισχυρίζονται ότι “αυτό μου ανήκει” και να επιμένουν γι’ αυτό. Πρέπει να σας πω επίσης ότι θα μειωθούν πολύ οι δυνατότητες ελεύθερης χρήσης του περιεχομένου με ό,τι συνεπάγεται αυτό για την ελευθερία της έκφρασης. Οι πλατφόρμες είτε θα κάνουν ντιλ με τους μεγάλους παίκτες, είτε θα “κόβουν” περιεχόμενο. Δημιουργείται μία δομή που στόχο έχει τον έλεγχο του περιεχομένου που θα βρίσκεται πλέον στα χέρια των μεγάλων παικτών του διαδικτύου.
Ενδυναμώνεται το ολιγοπώλιο
Αλλάζει, δηλαδή, η καθημερινότητά μας στο ίντερνετ…
Αυτό που θα αλλάξει είναι για παράδειγμα ότι όταν προσπαθούμε να ανεβάσουμε ένα βίντεο, ένα meme ή μία φωτογραφία και δεν έχουμε τα δικαιώματα γι’ αυτό, το ανέβασμα αυτομάτως θα μπλοκάρεται. Θα υπάρχει η κατάλληλη βάση δεδομένων γι’ αυτό. Αν μία τεράστια μηχανή ελέγχει πριν τη δημοσίευση το θέμα του σεβασμού της πνευματικής ιδιοκτησίας και προχωρά στα ανάλογα μπλοκ στα εν δυνάμει “παράνομο” περιεχόμενο, τότε, πολύ απλά, δεν θα διαμοιράζονται τα πάντα. Καταστρέφεται έτσι η κοινωνική διεργασία του διαμερισμού. Στην κατάσταση που υπάρχει τώρα, παρατηρείται σεβασμός όχι στο γράμμα, αλλά στο πνεύμα του νόμου. Υποτίθεται ότι στόχος της οδηγίας είναι να χτυπηθεί το ολιγοπώλιο του διαδικτύου προς όφελος της κατόχων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Προφανώς όμως κάτι τέτοιο δεν θα γίνει…
Η αγορά έτσι και αλλιώς είναι ολιγοπωλιακή, ελέγχεται από λίγους παίκτες. Προσπαθείς να βάλεις επιπλέον τεχνικούς περιορισμούς αλλά αυτή είναι πρόκληση στην οποία μπορούν να απαντήσουν μόνο οι υπάρχοντες, μεγάλοι παίκτες. Το ίδιο έγινε και στο θέμα των προσωπικών δεδομένων. Τι έγινε; Αυξήθηκε ο τζίρος των μεγάλων εταιριών που είχαν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν πιο εύκολα. Έτσι ενδυναμώνεται το ολιγοπώλιο. Είναι ένα κλασικό παράδειγμα καπιταλισμού.
Η στάση του ΣΥΡΙΖΑ
Γιατί το διαδίκτυο, το οποίο εκ πρώτης όψεως φαντάζει κάτι ως πολύ δημοκρατικό, κατέληξε να ελέγχεται από πολύ λίγους;
Αυτό είναι το αποτέλεσμα της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης του διαδικτύου που έγινε κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του ’90 και του 2000. Είναι η λογική της νεοφιλελεύθερης πολιτικής που κυριάρχησε σε Ευρώπη και Αμερική. Έθεσαν ως βασικό κανόνα την απορρύθμιση με στόχο να μην μπορούν να ελέγξουν τα κράτη και οι κυβερνήσεις το παιχνίδι. Είναι απλό. Αν τους αφήσεις να αλωνίζουν, τότε παράγονται τα συγκεκριμένα αποτελέσματα. Το διαδίκτυο βοηθάει-δυστυχώς- στη δημιουργία δομής ολιγοπωλίων. Τα υπόλοιπα βέβαια είναι αποτελέσματα πολιτικών επιλογών. Στην Ευρώπη κάπως αλλάζει αυτή η ιδέα, προσπαθεί η Ένωση να επιβάλλει δασμούς και περιορισμούς. Το πρόβλημα είναι ότι όταν αυτή η προσπάθεια γίνεται κατόπιν εορτής, το αποτέλεσμα είναι το αντίθετο από το προσδοκώμενο. Αναγνωρίζουμε όλοι την ανάγκη να ελεγχθεί το ολιγοπώλιο. Η μέθοδος όμως και ο τρόπος συνιστούν λάθη. Θα μου επιτρέψετε εδώ ένα καθαρά πολιτικό σχόλιο. Οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ απείχαν από την ψηφοφορία. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί. Είναι αυτό πολιτική θέση; Είναι αριστερή κατεύθυνση η ευθυνοφοβία; Δεν αποτελεί λύση μία τέτοια στάση. Έχουμε εκλογές σε δύο μήνες. Τι λέμε στους ψηφοφόρους; Ψηφίστε μας για να είμαστε απόντες στα κρίσιμα;
Διαβούλευση στην Ευρώπη έγινε για το θέμα;
Όχι κάτι το ιδιαίτερο. Η Γαλλία, ας πούμε, έχει άλλα σημαντικά θέματα για να ασχοληθεί. Εδώ είναι πολύ δυνατό βέβαια και το πολιτιστικό λόμπι. Δεν μπορώ να πω ότι έγινε διάλογος όμως. Ούτε και στη Βρετανία έγινε, εκεί και αν έχουν άλλα να ασχοληθούν. Το ίδιο ισχύει για τη Γερμανία και την Ιταλία. Το ζήτημα όμως είναι πολύ σημαντικό για να μην συζητείται καθόλου.
Νίκος Σμυρναίος “Το ολιγοπώλιο του διαδικτύου” (Μεταμεσονύχτιες Εκδόσεις)
Εδώ και μια δεκαετία παρατηρείται ο πολλαπλασιασμός των ψηφιακών εργαλείων που κατακλύζουν την καθημερινότητά μας: κοινωνικότητα, εργασία, ψυχαγωγία, εκπαίδευση, όλες μας οι δραστηριότητες που εμπεριέχουν επικοινωνία -δηλαδή σχεδόν το σύνολο της κοινωνικής μας ζωής- σταδιακά καθορίζεται και διαμορφώνεται από ψηφιακές τεχνολογίες.
Βρισκόμαστε μακριά από τον ιδεατό τύπο, που είχε ιδιαιτέρως υμνηθεί στο παρελθόν: ενός εκ φύσεως δημοκρατικού, συμμετοχικού και αποκεντρωμένου μέσου επονομαζόμενου και «Web 2.0». Αυτό που έχει συμβεί είναι ακριβώς το αντίθετο.
Στόχος του βιβλίου είναι να συμβάλει, μέσα από μια λεπτομερή ανάλυση του σύγχρονου διαδικτύου, στη δημιουργία ενός θεωρητικού και αναλυτικού πλαισίου το οποίο θα επιτρέπει την κριτική κατανόηση των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών διακυβευμάτων των ψηφιακών τεχνολογιών.
