Ακολουθεί πολιτική διαφήμιση

του Έκτορα-Ξαβιέ Δελαστίκ

Πηγή: Info-war.gr

Η καταστροφή εταιρικής περιουσίας, εκτός από ποινικό αδίκημα, είναι και πράξη τρομοκρατίας; Η κυβέρνηση των ΗΠΑ λέει «ναι», με αφορμή τους βανδαλισμούς που σημειώνονται σε οχήματα και αντιπροσωπείες της Tesla προκαλώντας έτσι μια πρώτης τάξεως διαφήμιση της εταιρίας σε όλα τα μέσα ενημέρωσης. O ίδιος ο Τραμπ άλλωστε μετέτρεψε την αυλή το Λευκού Οίκου σε μια μεγάλη διαφημιστική πασαρέλα για τα αυτοκίνητα του Έλον Μασκ που βλέπουν τις πωλήσεις αλλά και την τιμή των μετοχών της εταιρείας να καταρρέουν. Μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να κάνουμε μια περιήγηση στο μαγικό κόσμο των πολιτικών προσώπων που αποφάσισαν να διαφημίσουν ιδιωτικές εταιρίες. Κυρίως στο γιατί είναι λιγότερο μια γραφικότητα και περισσότερο μπίζνα τεραστίων διαστάσεων.

Ο τελευταίος Γενικός Πιτσαδόρος της Σοβιετικής Ένωσης

Φυσικά ένα τέτοιο άρθρο είναι σχεδόν υποχρεωτικό να ξεκινήσει με αναφορά στο ιστορικό τηλεοπτικό διαφημιστικό της Pizza Hut του 1998, με πρωταγωνιστή το Μιχαήλ Γκορμπατσώφ. Αυτό θα είναι μάλλον το πιο βαθιά πολιτικό διαφημιστικό, καθώς η ίδια η διαφήμιση αφορά μια συζήτηση μεταξύ ενός ενήλικα και ενός παιδιού για την κληρονομιά της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, επί της ουσίας της «κληρονομιάς του Γκορμπατσώφ». Η ίδια η διαφήμιση ήταν μια επίδειξη οικονομικής δύναμης της εταιρίας, αλλά πολύ περισσότερο επίδειξη πολιτικής δύναμης του καπιταλιστικού στρατοπέδου, το οποίο ισχυρίζεται πως τα εμπορεύματά του είναι αυτά που θα ενώσουν τον κόσμο.

Βόμβες, μπίζνες, πυραμίδες

Έχοντας όμως ξεκινήσει έτσι, είναι σωστό να συνεχίσουμε με τη Μέκκα του καπιταλισμού. Περνούμε στην πρώην Υπουργό Εξωτερικών επί Κλίντον (1997-2001) Μαντλίν Ολμπράιτ. Θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε με την προσπάθειά της να εξαργυρώσει τον πόλεμο του Κοσόβου, ή τον «πόλεμο Ολμπράιτ» όπως έχει αποκληθεί. Όμως, υπάρχει ένα κεφάλαιο πιο ενδιαφέρον από την προσπάθεια εταιρίας της πρώην Υπουργού Εξωτερικών να αγοράσει την εταιρία κρατικών τηλεπικοινωνιών PTK.

Αναφερόμαστε στο γεγονός ότι η Ολμπράιτ υπήρξε επί σειρά ετών προωθήτρια της γνωστής και στην Ελλάδα εταιρίας HerbaLife, αποκομίζοντας κατά πληροφορίες της New York Post το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 10 εκ. δολλαρίων σε μια περίοδο έξι ετών. Δεν είναι όμως μόνον το ένα μέρος αυτή της συνεργασίας εμβληματικό της ηθικής του καπιταλισμου. Πολυετής διερεύνηση της Herbalife από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου (FTC) κατέληξε σε μια περιγραφή η οποία είναι ταυτόσημη με μια “επιχείρηση-πυραμίδα” (τύπος απάτης μεγάλης κλίμακας), αποφεύγοντας μόνον το να χρησιμοποιήσει αυτή τη λέξη.

Φυσικά αυτή η υπόθεση έληξε με εξωδικαστικό συμβιβασμό 200 εκ. δολλαρίων. Η Herbalife ισχυρίστηκε πως αυτό αποτελεί απόδειξη της άσπιλης αθωότητάς της. Για τους δυσπιστους αναγνώστες, όταν έγινε αυτή η ερώτηση στην πρόεδρο του FTC, αυτή απάντησε πως «δε συμφωνώ με αυτόν τον ισχυρισμό. […] Δε διαπιστώθηκε πως δεν αποτελούσε ένα σχήμα πυραμίδας».

Μια έκθεση αυτοκινήτων στο Λευκό Οίκο

Παραμένοντας στις Ηνωμένες Πολιτείες, επιστρέφουμε στο πρόσφατο παρόν, στις 11 Μαρτίου. Μετά από μια περίοδο πτώσης των μετοχών της Tesla του Έλον Μασκ, στήνεται μπροστά στο Λευκό Οίκο μια μάλλον απροσδόκητη έκθεση αυτοκινήτων. Το ρόλο του «πωλητή» αναλαμβάνει ο ίδιος ο πρόεδρος των Η.Π.Α., με σημειώσεις για τα χαρακτηριστικά των αυτοκινήτων της εταιρίας και των τιμών τους ανα χείρας. Το αποτέλεσμα του σόου (το οποίο περιελάμβανε αγορά ενός αυτοκινήτου από τον Τραμπ) ήταν η αύξηση των μετοχών της Tesla κατά 4%, αλλά αυτή ήταν μάλλον η πιο αδιάφορη πλευρά της ημέρας εκείνης.

Κατά τη διάρκεια αυτού του -επί της ουσίας- διαφημιστικού σποτ, ο πρόεδρος των Η.Π.Α. επιβεβαίωσε πως θα χαρακτήριζε ως «εγχώρια τρομοκρατία» τη «βία εναντίον των εκθέσεων αυτοκινήτων της Tesla», καθώς οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας «ζημιώνουν μια μεγάλη αμερικανική εταιρία». Το γεγονός ότι η ανακοίνωση αυτής της πολιτικής προέρχεται από τον επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας, η οποία θα κληθεί να κάνει τις σχετικές συλλήψεις και διώξεις έχει τεράστια σημασία, ακόμα και αν τα κατηγορητήρια καταρρεύσουν στα μακροσκελή δικαστήρια που ακολουθήσουν.

Η ίδια η ανακοίνωση όμως δείχνει το μέγεθος των κινήσεων δημόσιου εντυπωσιασμού που μπορεί να κερδίσει μια ιδιωτική εταιρία με άμεση πρόσβαση στην εκάστοτε κυβέρνηση. Η αξιοποίηση της αρθρογραφίας που φυσιολογικά υπάρχει για τα κυβερνητικά στελέχη ως ευκαιρία για εταιρική διαφήμιση πάντα καταμετράται και αποτιμάται ως «δωρεάν διαφημιστικός χρόνος».

Αυγά, φιδιές και ακρίβεια

Ίσως είναι ώρα να επιστρέψουμε στην Ελλάδα, όπου η διαπλοκή μεταξύ πολιτικής εξουσίας και διαφήμισης είναι πιο περίπλοκη και ίσως πιο συγκαλυμμένη σε σχέση με τα προηγούμενα παραδείγματα. Θα γινόμασταν τετριμμένοι με το να αναφερθούμε φυσικά στο γιγάντιο σκάνδαλο του χρηματιστηρίου της δεκαετίας του ‘90, όπου η κυβέρνηση Σημίτη ώθησε από τα πάνω το πανελλήνιο να ποντάρει και να “επενδύσει” τα χρήματά του. Ή, σωστότερα, να ποντάρει τα χρήματά του στο χρηματιστηριακό καζίνο από το οποίο ελάχιστες συγκεκριμένες εταιρίες βγήκαν κερδισμένες μετά την κατάρρευση.

Όμως αντί αυτου θα σταθούμε σε πιο πρόσφατα και «διαφημιστικά» παραδείγματα. Ένα εξαιρετικό τέτοιο παράδειγμα είναι το e-katanalotis.gov.gr, το οποίο υποτίθεται πως δημιουργήθηκε για να αντιμετωπιστεί η πληθωριστική κρίση των τροφίμων. Όποιος άτομο όμως έχει ποτέ μπει σε σουπερμάρκετ καταλαβαίνει αμέσως πως απλώς οι προσφορές που γίνονται περιοδικά σε διάφορα προϊόντα μετονομάστηκαν σε «έλεγχο των τιμών». Κυρίως όμως, υπήρξε μια συνεχής διαφήμιση των διαφόρων αλυσίδων τροφίμων με κρατική χρηματοδότηση και κρατικό «διαφημιστικό χρόνο» στα Μέσα Ενημέρωσης.

Παρακολουθώντας τη δημοσιογραφική κάλυψη των σχετικών μέτρων, ήταν σαφής η προτίμηση του τότε Υπουργού Ανάπτυξης Άδωνι Γεωργιάδη για πλάνα διαφημιστικού τύπου από συγκεκριμένες αλυσίδες σουπερμάρκετ. Η ουσία εδώ βρίσκεται γι’ άλλη μία φορά στην αξιοποίηση των πόρων και της δημοσιογραφικής κάλυψης που αφορούν το κυβερνητικό έργο ώστε να διαφημιστούν δωρεάν ιδιωτικές εταιρίες, χωρίς καν να ανήκουν στον όμιλο που ελέγχει το εκάστοτε κανάλι, εφημερίδα ή ιστοσελίδα όπου βρίσκεται η διαφήμιση.

Περισσότερα στοιχεία ενδιαφέροντα για το «δωρεάν τηλεοπτικό χρόνο» μπορεί κανείς πάντα να βρει στο 25ο κεφάλαιο του βιβλίου «Προπαγάνδα και Παραπληροφόρηση», με άμεση εφαρμογή στην ελληνική πραγματικότητα.

Η ακμή της εκπαίδευσης… αλλά ανάποδα

Θα επιστρέψουμε όμως κοντά στα μισά της απόστασης, στο καλοκαίρι του 2013. Σε πρόσφατη τότε ημερίδα του Εθνικού Οργανισμού Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠΠΕΠ), για το “Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων” ανακοινώνεται ένας μακρύς κατάλογος ειδικοτήτων ΕΠΑΛ και ΕΠΑΣ που θα αποκτήσουν επαγγελματικά δικαιώματα. Κάτι τέτοιο φυσικά δε μπορεί να αποτελεί διαφήμιση, έτσι δεν είναι;

Ο τότε Υπουργός Παιδείας, Αρβανιτόπουλος, διαφωνεί με τη σκέψη σας, έχοντας κάνει δύο κομβικές κινήσεις. Πρώτον, με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας, καταργήθηκαν περίπου 50 ειδικότητες εκπαιδευτικών οι οποίοι δίδασκαν τις 12 από τις 39 ειδικότητες που τότε διδάσκονταν στα ΕΠΑΛ. Και οι 12 ειδικότητες ήταν στον κατάλογο αυτών που θα αποκτούσαν επαγγελματικά δικαιώματα κατά την ημερίδα του ΕΟΠΠΕΠ… εάν μπορούσαν οι σπουδαστές να τις διδαχτούν.

Η δεύτερη κίνηση ήταν να παρευρεθεί τις ίδιες ημέρες στα εγκαίνια των εγκαταστάσεων του γνωστού ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου «ΙΕΚ ΑΚΜΗ» στον Πειραιά. Μπορούμε πλέον να μιλήσουμε για διαφημιστικό χρόνο, καθώς ο Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός θα έπρεπε πλέον είτε να ξεχάσει την ύπαρξη αυτών των ειδικοτήτων, είτε να προχωρά πλέον σε αποκλειστική διαφήμιση ιδιωτικών επιχειρήσεων.

Παιχνίδια πολέμου

Δυστυχώς, δε μπορούμε να κλείσουμε το άρθρο χωρίς να μιλήσουμε για τον ελέφαντα στο δωμάτιο – την πολεμική διαφήμιση. Έχουμε μιλήσει εκτενώς για την ιδιωτική πλευρά της διαφήμισης των πολεμικών εξοπλισμών, πολλώ δε μάλλον σε συνάρτηση με τη γενοκτονία στη Γάζα. Αναφερόμασταν όμως κυρίως στη διαφήμιση που γίνεται στα ιδιωτικά Μ.Μ.Ε., με ιδιώτες αναλυτές.

Μετά από την ανακοίνωση της εκτόξευσης των πολεμικών εξοπλισμών από την πρόεδρο της Κομισιόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση μπαίνει σε εποχή πολεμικής οικονομίας. Ως εκ τούτου, έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε ζωντανά στους δέκτες μας τη διαφήμιση εταιριών όπως η Dessault Aviation (αεροσκάφη Rafale), ή προοπτικά οι Raytheon και η Lockheed Martin (πυραυλικά συστήματα), μεταξύ πολλών άλλων.

Σε αυτές τις αγορές, το κοινό της διαφήμισης είναι οι πολίτες, καθώς πρέπει να «πειστούν» να πληρώσουν το λογαριασμό. Τα πολιτικά πρόσωπα είναι όμως που τελικά υπογράφουν τα συμβόλαια των αγορών, άρα και καθορίζουν την έκταση και τη σύνθεση της εκάστοτε διαφημιστικής εκστρατείας για την «προστασία από τον εχθρό εξ’ ανατολάς».

Κατακλείδα

Δεν ήταν η δουλειά μας να δαιμονοποιήσουμε ή να εξυμνήσουμε τον τομέα της διαφήμισης, αλλά να θυμηθούμε το πώς επιχειρήσεις μπορούν να στρατολογήσουν κρατικά στελέχη ή και ολόκληρους κρατικούς μηχανισμούς προς αυτόν το σκοπό. Με μια μικρή περιήγηση μπορούμε να δούμε το φάσμα αυτής της σχέσης το οποίο συμπεριλαμβάνει:

• Τη χρήση της φήμης και της αναγνωρισιμότητας ενός προσώπου για να προσδωθεί πολιτική και οικονομική πυγμή σε μια καμπάνια, όπως στην περίπτωση του Γκορμπατσώφ.
• Την άμεση προσχώρηση πολιτικών στελεχών στο χώρο της διαφήμισης, ώστε να εξαργυρώσουν το πολιτικό τους κύρος.
• Την ελαφρώς πιο εξευγενισμένη στη μορφή (αλλά σαφώς πιο βάρβαρη στην πράξη) μετατροπή κρατικών κινήσεων και μηχανισμών σε «δωρεάν διαφημιστικές» στην υπηρεσία ιδιωτικών επιχειρήσεων.
• Την εξαιρετικά επιθετική μετατροπή κεντρικών κυβερνητικών επιλογών, όπως οι πολεμικές προετοιμασίες, σε μεγάλης κλίμακας διαφημιστικές εκστρατείες. Άραγε στα πόσα εξοπλιστικά συμβόλαια ένας Υπουργός αναβαθμίζεται σε «πρωθυπουργήσιμο» πρόσωπο;

Μέσα από αυτήν την περιήγηση μπορεί τέλος να δει κανείς με έναν πολύ χαρακτηριστικό τρόπο την έκταση των σχέσεων πολιτικής και οικονομικής ηγεσίας, αλλά κυρίως τη σχετική δύναμη μεταξύ αυτών των δύο. Κρατώντας στο νου αυτές τις σχέσεις θα κληθούμε να ερμηνεύσουμε τις εξελίξεις του επόμενου διαστήματος ώστε να μην πέφτουμε απ’ τα σύννεφα σε κάθε νέα κυβερνητική εξαγγελία.

• Στην αρχική εκδοχή του κειμένου αναφέραμε εκ παραδρομής Pizza Fan αντί για Pizza Hut