«Ο πολιτισμός μίας χώρας εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται στους φυλακισμένους της.»* Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, η Δύση κάνει το πέρασμά της στο ποινικό σύστημα της φυλάκισης. Μέχρι τότε, η ποινή στους κατάδικους ταυτίζονταν με τον σωματικό πόνο που ενίοτε δεν ικανοποιούνταν αν δεν έφτανε στη θανάτωση. «Η φυλάκιση, ουσιαστικό στοιχείο της κολαστικής πανοπλίας, σημειώνει σίγουρα έναν σημαντικό σταθμό στην ιστορία της ποινικής δικαιοσύνης: Το άνοιγμά της προς τον “ανθρωπισμό”» σημειώνει ο Φουκώ στο «Επιτήρηση και Τιμωρία».
της Τζένης Τσιροπούλου στο ThePressProject
Συνεντεύξεις: Τζένη Τσιροπούλου, Νάντια Ρούμπου
Ποιος θα σωφρονίσει τον σωφρονιστικό κώδικα;
Ο Σωφρονιστικός Κώδικας είναι ο κώδικας που καθορίζει τους κανόνες υπό τους οποίους οι κρατούμενοι διαβιούν μέσα στις φυλακές: δικαιώματα, υποχρεώσεις, εκπαίδευση, άδειες, υποδομές φυλακής και καθημερινότητα στα λεγόμενα σωφρονιστικά καταστήματα.
Ο ισχύων Κώδικας συντάχθηκε το 1999 και μάλιστα, ένας από τους αρχιτέκτονές του ήταν ο Γιάννης Πανούσης ως μέλος τότε των Επιτροπών Σύνταξης του Σωφρονιστικού Κώδικα. (Αργότερα, τον Γενάρη του 2015 χρίστηκε Αναπληρωτής Υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης, αρμόδιος για θέματα Προστασίας του Πολίτη.) Αυτός ο ισχύων κώδικας θεωρείται από νομικούς «ένα καλό νομοθέτημα, αρκεί να εφαρμοζόταν κιόλας».
Στις 16 Οκτωβρίου 2017 κατατέθηκε προς δημόσια διαβούλευση ένας νέος σωφρονιστικός κώδικας , που πολλά από τα 88 άρθρα του και τις σχεδόν 160 σελίδες του έχουν προκαλέσει αντιδράσεις στον νομικό και κινηματικό κόσμο, αλλά κυρίως στους ίδιους τους κρατούμενους της χώρας, οι οποίοι τον περιγράφουν ως «ένα έκτρωμα που καταπατά τις ελευθερίες που δικαιούμαστε» και γι’ αυτό, εδώ και τρεις βδομάδες πραγματοποιούν ειρηνικές κινητοποιήσεις μέσα στις φυλακές με παράταση του ωραρίου εκτός των κελιών τους. Με μια φωνή, όλοι μαζί υψώνουν ένα αίτημα: «Να μη βγαίνουν από τις φυλακές στην κοινωνία πιο αποκτηνωμένοι». Και αυτό ακούγεται δίκαιο και φαίνεται να μας αφορά όλους ως μέλη της ίδιας κοινωνίας.
Η δημόσια διαβούλευση έληξε στις 30 Οκτωβρίου και την Πέμπτη 9 Νοέμβρη ξεκίνησε η σχετική συζήτηση στην επιτροπή της Βουλής, χωρίς όμως τη συμμετοχή της επιτροπής δικηγόρων που εκπροσωπεί τους κρατούμενους και τους ενημερώνει για τις εξελίξεις για τον σωφρονιστικό κώδικα.
Ο Κώστας Παπαδάκης είναι ένας από αυτούς τους τέσσερις δικηγόρους, το όνομα του οποίου ηχεί οικείο, καθώς είναι ένας από τους δικηγόρους του αντιφασιστικού κινήματος στη δίκη της Χρυσής Αυγής. «Ο ΣΥΡΙΖΑ βασίστηκε πάρα πολύ στις ψήφους των κρατουμένων για να εκλεγεί» υπενθυμίζει ο κ. Παπαδάκης στην εκδήλωση του κοινωνικού χώρου Nosotros για τον νέο Σωφρονιστικό Κώδικα μιας και πράγματι, ο ΣΥΡΙΖΑ σάρω σε στην πλειοψηφία των φυλακών, με ποσοστά που έφταναν το 70-80%.
Σήμερα, το υπουργείο Δικαιοσύνης διατείνεται ότι οι σωφρονιστικές του μεταρρυθμίσεις γίνονται με γνώμονα το τετράπτυχο: «Ασφάλεια – Ανθρωπισμός – Επανένταξη – Διαφάνεια». Ποια είναι, όμως, η άποψη του δικηγόρου που τις μελέτησε ενδελεχώς; «Όποτε ακούγεται η λέξη “ασφάλεια” μυρίζει αίμα ελευθερίας και δικαιωμάτων» είναι το πρώτο σχόλιο του κ. Παπαδάκη στο TPP. «Έχουμε ένα νομοθέτημα που κάποιες ρυθμίσεις του από τη μία, επιδεινώνουν σαφώς το καθεστώς δικαιωμάτων και ελευθεριών των φυλακισμένων και από την άλλη, έχει παραλείψεις, για τις οποίες διατυπώνεται εδώ και χρόνια το αίτημα να συμπεριληφθούν» προσθέτει.
Στις 2 Νοεμβρίου, ο διευθυντής του υπουργείου δικαιοσύνης και συντονιστής φυλακών Παύλος Δουλάμης επισκέφθηκε τις φυλακές όπου συναντήθηκεμε την Επιτροπή Αγώνα αντρικών-γυναικείων φυλακών. Η επίσκεψή του έγινε μετά τη δημοσιοποίηση των κινητοποιήσεων και την άρνηση του μεσημεριανού κλειδώματος στα κελιά. Η συζήτηση διήρκεσε περίπου 2 ώρες, ενώ ο εκπρόσωπος του υπουργείου κράτησε σημειώσεις πάνω στα αιτήματα των κρατουμένων. Τα αιτήματα δήλωσε ότι του «φαίνονται λογικά», αλλά διευκρίνισε ότι σε κάθε περίπτωση αυτή είναι η προσωπική του άποψη και όχι του υπουργείου.
Η Επιτροπή Αγώνα έχει ζητήσει εγγράφως από το υπ. Δικαιοσύνης οι δικηγόροι που την εκπροσωπούν να καλούνται στις νομοπαρασκευαστικές και κοινοβουλευτικές επιτροπές, αλλά μέχρι τώρα δεν έχουν κληθεί ποτέ.
Επαναφορά του βασανιστικού κολπικού και πρωκτικού ελέγχου
Το άρθρο 21 παράγραφος 7 εισάγει μια μέθοδο που, σε κάθε συζήτηση για τον νέο Σωφρονιστικό Κώδικα, νομικοί και πρωτοβουλίες για τα δικαιώματα των κρατουμένων, είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν χάνουν τα λόγια τους όταν καλούνται να τη σχολιάσουν.
«Ο νεοεισαγόμενος υποβάλλεται σε έρευνα σωματική και των ατομικών ειδών του, η οποία διεξάγεται σε ιδιαίτερο χώρο και κατά τρόπο που δεν θίγει την αξιοπρέπειά του. Η έρευνα διενεργείται από δύο τουλάχιστον υπαλλήλους του ίδιου φύλου με τον κρατούμενο και, σε περίπτωση γύμνωσης του σώματος, αυτή δεν επιτρέπεται να γίνεται με αφαίρεση όλων των ενδυμάτων ταυτοχρόνως. Αν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις που να δικαιολογούν ενδοσωματική ή ακτινολογική έρευνα, αυτή διενεργείται μόνον από ιατρό, κατά τους κανόνες της ιατρικής, μετά από εντολή του αρμόδιου δικαστικού λειτουργού.»
Οι κρατούμενοι και οι κρατούμενες διεκδικούν «τον τερματισμό της ταπεινωτικής γύμνωσης του κρατουμένου με το πρόσχημα της έρευνας», μια ακούσια και βίαιη εισβολή στο σώμα που θα μπορεί να λαμβάνει χώρα τόσο κατά την εισαγωγή νέου κρατούμενου όσο και κατά την επιστροφή αδειούχου. Μια μέθοδος που σύμφωνα με μαρτυρίες κρατούμενων γυναικών αποτελεί εξευτελισμό και πλήγμα για την αξιοπρέπειά τους. Σε πολλές περιπτώσεις δε, οι γυναίκες καταγγέλλουν ότι η εξέταση «δε γινόταν καν από γυναικολόγο, αλλά από υπάλληλο των φυλακών με εργαλεία μη αποστειρωμένα και σκουριασμένα».
Διαβάστε τη συνέχεια στο ThePressProject
