Γιατί αγαπάμε ακόμη τους Ζαπατίστας

Του Λεωνίδα Οικονομάκη*, για το Roar Magazine (μετάφραση επιμέλεια Σύλβια Βαρνάβα)

Ιανουάριος 1994. 03:00 πμ :
 Ο πρόεδρος του Μεξικού Κάρλος Σαλίνας ντε Γκορτάρι έχει πάει για ύπνο χαρούμενος, που προς το τέλος της θητείας του, το Μεξικό εντάχθηκε στη Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής, ή αλλιώς NAFTA. Αγαθά, κεφάλαια και υπηρεσίες, τώρα θα κυκλοφορούν ελεύθερα ανάμεσα στο Μεξικό, τον Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Φυσικά, η συμφωνία δεν αναφέρει τίποτα σχετικά με το μεθοριακό τείχος μεταξύ του Μεξικού και των ΗΠΑ. Ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων, κεφαλαίων και υπηρεσιών, είπαμε, όχι ανθρώπων.

 Την ίδια στιγμή, η κατάργηση των μέτρων προστατευτισμού του εμπορίου ανοίγει ουσιαστικά την οικονομία του Μεξικού στα καναδικά και αμερικανικά αγαθά, που παράγονται φθηνότερα και σε μεγαλύτερες ποσότητες (σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και γενετικώς τροποποιημένα). Αυτό σημαίνει ασχημα νέα για τους αγρότες του Μεξικού, οι οποίοι βρίσκουν επίσης μια ταμπέλα που αναγράφει “προς πώληση”, να κρέμεται πάνω στα ejidos τους-την κοινόχρηστη γη, που μέχρι τότε προστατευόταν από την ιδιωτικοποίηση μέσω του Συντάγματος του Μεξικού.

 Η μηχανή προπαγάνδας της κυβέρνησης, ωστόσο, μπορεί να “πουλήσει” τη συμφωνία με άφθονες φανφάρες, επαινώντας τον πρόεδρο γι’ αυτό το “θρίαμβο”: Το Μεξικό τελικά περιλαμβάνεται στον Πρώτο Κόσμο!

 Ντριιιιν, ντριιιιιν, ντριιιν !!!!!! Ο άνθρωπος που ξύπνησε τον Κάρλος Σαλίνας από τα «όνειρα του Πρώτου Κόσμου», ήταν ο υπουργός Άμυνας, στρατηγός Antonio Riviello Bazán, ο οποίος ανακοίνωσε, ότι μόλις είχε γίνει εξέγερση στην Τσιάπας. Χιλιάδες μασκοφόροι ένοπλοι άνδρες και γυναίκες είχαν καταλάβει πολλές πόλεις της νοτιο-ανατολικής μεξικανικής πολιτείας. Ονόμαζαν τους εαυτούς τους Ζαπατίστας, και το στρατό τους EZLN.

«ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑ ΑΛΛΑ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ»

 Για το Μεξικό, τη Λατινική Αμερική και τη διεθνή αριστερά, αυτό που προέκυψε μέσα από την ομίχλη της Τσιάπας, μαζί με τους Ζαπατίστας, ήταν το φάντασμα της επανάστασης με κεφαλαίο το Ε, κάτι που η μεξικανική μονοκρατορία του κυβερνώντος κόμματος Partido Revolucionario Institucional, το PRI, πίστευε ότι είχε σκοτώσει πολύ καιρό καιρό πριν, στα τέλη της δεκαετίας του 1970.

 Από την εποχή της σφαγής του Τλατελόλκο το 1968, λίγες ημέρες πριν από την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στην πόλη του Μεξικού, η νεολαία του Μεξικού είχε σταματήσει να πιστεύει στη δυνατότητα μιας κοινωνικής αλλαγής μέσω διαμαρτυριών και εκλογών. Μερικοί από αυτούς επηρεασμένοι από την κουβανική επανάσταση, άλλοι από τους μαοϊκούς τρόπους σκέψης και πράξης, πήγαν στα βουνά και τις πόλεις της χώρας, με την ιδέα της οργάνωσης ενός αντάρτικου στρατού, που θα ανέτρεπε την κυβέρνηση του PRI και θα έφερνε το σοσιαλισμό στο Μεξικό. Σύμφωνα με την Laura Castellanos, στο βιβλίο της México Armado, περισσότερες από 30 αστικές και αγροτικές ομάδες ανταρτών δρούσαν στη χώρα μεταξύ του 1960 και του 1980.

 Η μεξικανική πολιτεία ξεκίνησε έναν πόλεμο εναντίον της νεολαίας της, την οποία συστηματικά δολοφονούσε, βασάνιζε και απήγαγε, σε μια σκοτεινή περίοδο που έγινε γνωστή ως «La guerra sucia»: “βρώμικος πόλεμος”. Χιλιάδες εξακολουθούν να αγνοούνται, ενώ άλλοι βρέθηκαν νεκροί σε μαζικούς τάφους, και χιλιάδες άλλοι βασανίστηκαν και φυλακίστηκαν σε στρατώνες. Με την αμνηστία και το νέο εκλογικό νόμο του 1978, η κυβέρνηση νόμισε, ότι ξεμπέρδεψε με τους επαναστάτες, με το “foquismo” τους και τους παρατεταμένους πολέμους από λαό.

Λοιπόν … δεν είχαν ξεμπερδέψει με όλους τους !

LAS FUERZAS – OΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΖΑΠΑΤΙΣΜΟΣ

 Ένας από αυτούς τους αντάρτες στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ήταν μια ομάδα που ονομαζόταν «Fuerzas de Liberación Nacional¨ (Δυνάμεις Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου), ή αλλιώς FLN. Δεν ήταν ούτε το πιο γνωστό ούτε το καλύτερα οργανωμένο κίνημα και ποτέ δεν προσέλκυσε μεγάλο αριθμό νέων συμμετεχόντων. Το FLN ήταν, στην πραγματικότητα, μια πολυ διαφορετική ομάδα ανταρτών. Ποτέ δεν προέβαινε σε ληστείες τραπεζών, απαγωγές ή άλλες θεαματικές ενέργειες για να γίνει γνωστή, όπως ήταν σύνηθες μεταξύ των επαναστατικών ομάδων την εποχή εκείνη.
 Ίσως να ήταν η στρατηγική τους, να διαμένουν και να ενεργούν υπόγεια, που τους επέτρεψε να επιβιώσουν σε μια εποχή, που άλλες ομάδες ξεριζώθηκαν από το κράτος-αν και εκείνοι, επίσης, ήρθαν αρκετά κοντά στην εξαφάνιση περισσότερο από μία φορά, με τις πιο ενδεικτικές περιπτώσεις, να είναι η ανακάλυψη, της βασικής και ασφαλούς κατοικίας τους στην Nepantla και η δολοφονία της πλειονότητας των ηγετικών στελεχών τους στο στρατόπεδο εκπαίδευσης τους στην Τσιάπας, κοντά στο Ocosingo, το 1974.

 Ωστόσο, μέσα από επίπονες δοκιμασίες και δραματικά λάθη, το FLN κατάφερε, να μην διαλυθεί, όπως και οι περισσότερες άλλες ομάδες. Απέρριψαν την αμνηστία του 1978 και τελικά εγκατέστησαν ένα στρατό ανταρτών στην Τσιάπας το 1983, έναν στρατό, που θα αγκαλιαζόταν από τους γηγενείς Tsotsiles, Tseltales, Choles, Tojolabales, Zoques και Mames της περιοχής κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, και που εξέπληττε το Μεξικό και τον κόσμο, την 1η Ιανουαρίου του 1994. Ο στρατός ήταν ο EZLN.

 Φυσικά, κατά την περίοδο που οδήγησε στην εξέγερση του 1994, ο EZLN είχε γίνει επίσης πολύ διαφορετικός. Αυτό που ξεκίνησε ως ένοπλο τμήμα του Castro-Guevarist, πρωτοπόρο και αυστηρά ιεραρχικά οργανωμένο, σύντομα βρήκε τις θεωρίες του, να συνθλίβονται από την ιθαγενή πραγματικότητα και τη θέληση των ανθρώπων, που είχαν έρθει για να “διαφωτιστούν” βαθιά μέσα στα βουνά και τις ζούγκλες του νοτιοανατολικού Μεξικού. Οι εμπροσθοφυλακές του FLN ήταν σε αντίθεση με τα συγκεντρωμένα έθιμα των γηγενών πληθυσμών της Τσιάπας, κάτι που επίσης οφείλεται εν μέρει, σε σχετικές προηγούμενες διεργασίες, που έγιναν στην περιοχή από τους χειραφετημένους θεολόγους και τους μαοϊκούς μαχητές.

 Σύντομα ο EZLN συνειδητοποίησε, ότι αν ήθελε να πετύχει, θα έπρεπε ν’αλλάξει. Επέλεξε να σπάσει τις ξεπερασμένες εμπροσθοφυλακές του και υιοθέτησε μια πιο συγκεντρωτική οργανωτική μορφή και μια συλλογική δομή λήψης αποφάσεων. Χρόνια αργότερα, θα ξεκινήσει ” την πορεία μέχρι την Πόλη του Μεξικού,” όπως το έθεσε η πρώτη διακήρυξη της ζούγκλας Lacandona.

 Ωστόσο, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν, όπως ακριβώς οι Ζαπατίστας τα ανέμεναν. Η πρόσκλησή τους να πάρουν τα όπλα, δεν βρήκε ανταπόκριση από τον λαό του Μεξικού, ο οποίος, αντί να πάει στα βουνά, βγήκε στους δρόμους για να απαιτήσει ειρήνη και να σταματήσει το στρατό του Μεξικού από το να εξολοθρεύσει τον EZLN.

 Ακολούθησαν οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και οι Σαν Αντρές συμφωνίες υπεγράφησαν, παραχωρώντας, σχεδόν αυτονομία στον EZLN θεσμικά, μόνο με την συμφωνία, να είναι ολοκληρωτικά ατιμασμένοι και παραμερισμένοι από την κυβέρνηση. Μετά από αυτό, ο EZLN ανακοίνωσε ότι θα συνεχίσει τον δρόμο προς την αυτονομία-de facto και όχι de jure1 αυτή τη φορά, και πάνω σ’αυτό ακριβώς εργάζονται από τότε: δημιουργώντας νέα μονοπάτια και διανοίγοντας νέους ορίζοντες της φαντασίας, πέρα από τα αδιέξοδα της παραδοσιακής αριστεράς.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

 Ως αποτέλεσμα των διαφορετικών τους στρατηγικών-και φυσικά χάρη στην αιχμηρή πένα του Υποδιοικητή Μάρκος (που τώρα μετονομάστηκε σε Γκαλεάνο) -οι Ζαπατίστας έγιναν ένα εμβληματικό σημείο αναφοράς για τη διεθνή αριστερά, και μια επίσκεψη στην Τσιάπας και τις διηπειρωτικές Encuentros του EZLN, έγινε απαραίτητο προσκύνημα για τους ακτιβιστές του κινήματος της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης. Ωστόσο, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, οι Ζαπατίστας έχουν γίνει επίσης στο επίκεντρο της κριτικής εκείνων, που ανήκουν στην πιο παραδοσιακή και θεσμική αριστερά.

 Πάρτε, για παράδειγμα, ένα πρόσφατο άρθρο του Bhaskar Sunkara, στην οποία ο συντάκτης και ο εκδότης των Ιακωβίνων απεικονίζει τους Ζαπατίστας ως ένα συμπαθητικό, αλλά μάλλον ατυχές πρότυπο για τη διεθνή αριστερά.

 Εκτός από τα προφανή σφάλματα στο άρθρο του, προφανώς ως αποτέλεσμα της περιορισμένης εξοικείωσής του με την υπόθεση (το FLN δεν ήταν Μαοϊκό και δεν εξαφανίστηκε “τόσο γρήγορα όσο είχε εμφανιστεί,” αλλά διήρκεσε περισσότερο από κάθε άλλη ομάδα ανταρτών της εποχής τους, ο Υποδιοικητής Μάρκος δεν ήταν μεταξύ των ιδρυτικών μελών της πρώτης βάσης του EZLN το 1983, αλλά πήγε στα βουνά ένα χρόνο αργότερα), Το άρθρο του Sunkara είναι μια προσπάθεια να δυσφημήσει τους Ζαπατίστας με ιδεολογικούς όρους, κυρίως επειδή, κατά την άποψή του, έγιναν το εμπνευσμένο σημείο αναφοράς για κινήματα, που απλά ανατρέπουν και δεν δημιουργούν.

 Ο Sunkara ισχυρίζεται επίσης ότι η επιρροή των Ζαπατίστας είναι αδικαιολόγητη, καθώς η Τσιάπας παραμένει στην πραγματικότητα μια βαθιά εξαθλιωμένη περιοχή “χωρίς να έχει πολλά να δείξει, για σχεδόν δύο δεκαετίες από την επανάσταση.” Κατά την άποψη του Sunkara, εκπροσώπου σε κάποιο βαθμό της παλαιάς αριστεράς, αγαπήσαμε πολύ τους Ζαπατίστας, διότι “φοβόμασταν την πολιτική εξουσία και τις πολιτικές αποφάσεις.» Και υποστηρίζει ότι οι Ζαπατίστας, και εκείνοι που εμπνεύστηκαν από αυτούς, δεν πέτυχαν πολλά. Ο μόνος ουσιαστικός τρόπο προς τα εμπρός, όπως φαίνεται, είναι ένα οργανωμένο εργατικό κίνημα με βάση την μαρξιστική-λενινιστική παράδοση.

ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΝΑ ΔΕΙΞΟΥΝ;

 Στην υπεράσπιση του επιχειρήματός του, ο Sunkara παρουσιάζει κάποια στατιστικά στοιχεία σχετικά με την Τσιάπας, που δείχνουν ότι η περιοχή δεν έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία 20 χρόνια: ο αναλφαβητισμός εξακολουθεί να ανέρχεται σε πάνω από 20 τοις εκατό, το τρεχούμενο νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα εξακολουθούν να είναι ανύπαρκτα σε πολλές κοινότητες και η βρεφική θνησιμότητα εξακολουθεί, να είναι εξαιρετικά υψηλή.

 Οι στατιστικές αυτές είναι σωστές, αλλά οι στατιστικές δεν λένε πάντα όλη την αλήθεια.

 Αν ο Sunkara είχε πράγματι ερευνήσει το θέμα λίγο καλύτερα, θα είχε ανακαλύψει ότι τα στατιστικά στοιχεία του, τα οποία πιθανώς προέρχονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία του μεξικανικού κράτους (η πηγή δεν αναφέρεται στο άρθρο), αναφέρεται κυρίως σε μη ζαπατίστικες κοινότητες. Η Τσιάπας είναι μια τεράστια περιοχή, περίπου τόσο μεγάλη όσο η Ιρλανδία, και από τα 5 εκατομμύρια ανθρώπους που την κατοικούν, περίπου 200.000 με 300.000 είναι πραγματικά Ζαπατίστας.

 Επιπλέον, οι περισσότερες από τις κοινότητες των Ζαπατίστας, οι λεγόμενες βάσεις de Apoyo, δεν απεικονίζονται σε επίσημα στοιχεία, δεδομένου ότι δεν επιτρέπουν την πρόσβαση σε κρατικές αρχές: είναι αυτόνομες. Και ενώ ο Sunkara έχει δίκιο στο ότι ο κοινωνικός μετασχηματισμός “μπορεί να εξεταστεί εμπειρικά,” το άρθρο του -στηριζόμενο σε μια στενή αναπτυξιόλαγνη λογική της στατιστικής αλλαγής, αποτυγχάνει να κάνει ακριβώς αυτό.

ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ!

 Πάρτε την παρακάτω ιστορία, η οποία είναι χαρακτηριστική της χειραφετητικής κοινωνικής αλλαγής, που έχει ήδη λάβει χώρα στις κοινότητες των Ζαπατίστας της Τσιάπας κατά τα τελευταία 20 χρόνια, μια ιστορία που δεν είναι ορατή σε καμία από τις επίσημες στατιστικές.

 Ένας φίλος Βάσκος, που συνάντησα στην Τσιάπας μερικά χρόνια πριν, μου είπε ότι αυτό που τον εντυπωσίασε περισσότερο κατά τη διάρκεια της τελευταίας επίσκεψής του στις κοινότητες των Ζαπατίστας, ήταν η θέση των γυναικών. Ο σύντροφος Βάσκος, είχε έρθει στην Τσιάπας για πρώτη φορά το 1996, δύο χρόνια μετά την εξέγερση και θυμόταν ακόμα έντονα, ότι οι γυναίκες συνήθιζαν να περπατούν σε 100 μέτρα απόσταση πίσω από τους συζύγους τους, και κάθε φορά που ο σύζυγος θα σταματούσε, σταματούσαν και εκείνες, για να διατηρήσουν την απόστασή τους. Οι γυναίκες μπορούσαν να ανταλλάσσονται για μια αγελάδα ή ένα χωράφι, όταν παντρεύονταν, όχι πάντα με τον άνδρα της επιλογής τους. Η κατάσταση απεικονίζεται προσεγμένα στην ταινία για τους Ζαπατίστας «Corazon del Tiempo».

 Σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, ο Βάσκος φίλος μου επέστρεψε στην Τσιάπας για την πρώτη τάξη του Escuelita των Ζαπατίστας. Αυτή τη φορά μπορούσε να χορέψει ελεύθερα με τις “promotoras” μετά τις εκδηλώσεις, ενώ μερικοί από τους πιο υψηλόβαθμους διοικητές του EZLN -ή για να είμαστε ακριβέστεροι για τους λάτρεις των στατιστικών: το 50 τοις εκατό από τους διοικητές των ιθαγενών της Επαναστατικής Επιτροπής, είναι στην πραγματικότητα γυναίκες.

 Επιπλέον, οι γυναίκες διαμορφώνουν τώρα τους δικούς τους συνεταιρισμούς, συμβάλλοντας στο εισόδημα της οικογένειας και της κοινότητας, ενώ γίνονται οι οργανωτές της εκπαίδευσης (δάσκαλες, δηλαδή), νοσηλεύτριες και γιατροί και συμμετέχουν ως μέλη των Συμβουλίων της Καλής Διακυβέρνησης, ή των Juntas de Buen Gobierno, και ως guerrilleras.

 Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα ακόμη παράδειγμα που μιλάει από μόνο του: Σε μία από τις Caracoles των Ζαπατίστας, υπάρχει τώρα μια μουσική μπάντα που ονομάζεται Otros Amores («Άλλες Αγάπες»). Otros Amores είναι η φράση που χρησιμοποιούν οι Ζαπατίστας για τα μέλη της ΛΟΑΤ κοινότητας. Όλα αυτά σε μια βαθιά συντηρητική προηγουμένως, “machista” περιοχή (και χώρα). Απλά προσπαθήστε να φανταστείτε κάτι παρόμοιο στo υπόλοιπo Μεξικό-ή από οπουδήποτε μπορεί να προέρχεστε!

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ!

 Την ίδια στιγμή, δεδομένου ότι το θέμα της εκπαίδευσης αναφέρεται στο άρθρο του Sunkara, θα πρέπει να σημειωθεί ότι, σε μια περιοχή όπου τα σχολεία ήταν μια άγνωστη λέξη και η ύπαρξη δασκάλων ένα πολύ σπάνιο φαινόμενο, σήμερα δεν υπάρχει ούτε μία κοινότητα των Ζαπατίστας, χωρίς ένα δημοτικό σχολείο , ενώ δευτεροβάθμια σχολεία υπάρχουν τώρα επίσης και στα Caracoles. Αυτό είναι ένα επίτευγμα των Ζαπατίστας. Τα σχολεία αυτά δεν θα υπήρχαν χωρίς αυτούς.

 Φυσικά, τα αυτόνομα επαναστατικά σχολεία των Ζαπατίστας, δεν έχουν καμία σχέση με τα δημόσια σχολεία: είναι δίγλωσσα (ισπανικά και διάλεκτοι tsotsil, Tojolabal, Tseltal, Chol, Mame ή Zoque, ανάλογα με την περιοχή), διδάσκουν την τοπική ιστορία των αυτόχθονων και τα προγράμματα σπουδών τους έχουν σχεδιαστεί από κάτω προς τα πάνω, με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών και των κοινοτήτων και είναι πλήρως προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες ανάγκες τους.

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ!

 Η συμμετοχή είναι μια έννοια-κλειδί, όταν πρόκειται για τις κοινωνικές μεταβολές που έλαβαν χώρα στις κοινότητες των Ζαπατίστας κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια. Μιλάμε για βαθιά εξαθλιωμένη περιοχή, όπου οι μεγαλοκτηματίες συνήθιζαν ν’αποφασίζουν για τη γη και τους ανθρώπους, έχοντας με το μέρος τους τους διοικητές και το στρατό του ομοσπονδιακού κράτος.

 Η σχέση μεταξύ των «αφεντικών» και των «εργατών» ήταν μάλλον δουλική, σχεδόν φεουδαρχική, κατά την οποία τα αφεντικά είχαν ακόμη και το δικαίωμα στην “πρώτη νύχτα” των συζύγων των αγροτών τους (το λεγόμενο derecho de pernada). Μερικοί λένε ότι οι μεγάλοι finqueros (οικογένειες μεγαλογαιοκτημόνων) όπως οι Absalon Castellanos Dominguez απέκτησαν πολλά παιδιά με τις γυναίκες και τις κόρες των εργαζομένων στα αγροκτήματά τους.

 Όταν έφταναν στην έκφραση των δημοκρατικών δικαιωμάτων τους (τα οποία είχαν μέχρι την εξέγερση του 1994 περιοριστεί στη συμμετοχή τους στις εκλογές), οι ψήφοι τους εξαγοράζονταν τακτικά για μερικά πέσος, κάποια τρόφιμα ή απλά εξαρτώνταν από την βούληση του ιδιοκτήτη του ράντσου τους. Δεν αποτελεί έκπληξη, που το PRI (το Θεσμικό Επαναστικό Κόμμα) λαμβάνει πάνω από το 90 τοις εκατό των ψήφων του σε αυτά τα εδάφη.

 Σήμερα, κάθε φορά που μπαίνω στα γραφεία ενός από τα Συμβούλια της Καλής Διακυβέρνησης, βλέπω διαφορετικά πρόσωπα, αρκετά διαφορετικής ηλικίας και επαγγελματικής απασχόλησης, που εναλλάσσονται στο διοικητικό συμβούλιο κάθε οκτώ εβδομάδες, ανάλογα με τη ζώνη και την Caracol. Έχω δει ηλικιωμένους campesinos, 16χρονους απόφοιτους των σχολών των Ζαπατίστας και νεαρές μητέρες που θηλάζουν τα μωρά τους. Έχουν σταλεί όλοι εκεί από τις κοινότητές τους για ένα ορισμένο διάστημα, προκειμένου να ενεργούν ως αντιπρόσωποι στη συλλογική αυτοδιαχείριση των εδαφών τους.

 Στις ίδιες τις κοινότητες, οργανώνονται από κάτω προς τα πάνω τακτικές συναντήσεις για να συζητήσουν τα τοπικά προβλήματα και υποθέσεις που σχετίζονται με το κίνημα και αποφασίζουν οριζόντια και άμεσα για τα θέματα που επηρεάζουν την καθημερινή τους ζωή.

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, ΔΗΜΟΣ, ΖΩΝΗ

 Η κοινότητες των Ζαπατίστας, σε αντίθεση με το στρατό, τον EZLN, έχουν μια οριζόντια δομή. Ένας δεδομένος αριθμός κοινοτήτων αποτελεί αυτόνομο δήμο (Municipio autonomo), και ένας ορισμένος αριθμός αυτόνομων δήμων σχηματίζουν μια ζώνη (zona). Το «διοικητικό κέντρο», που είναι και η έδρα του διοικητικού συμβουλίου της κάθε ζώνης είναι η Caracol, που σημαίνει σαλιγκάρι.

 Η Caracol είναι ένα πολύ σημαντικό σύμβολο στην κοσμοθεωρία των ιθαγενών και καθημερινή πρακτική των Μάγιας, δεδομένου ότι έχει παραδοσιακά χρησιμοποιηθεί για να καλεί την κοινωνία σε συνέλευση ή για ενημέρωση και επικοινωνία με άλλες κοινότητες. Για το λόγο αυτό, το σαλιγκάρι αντιπροσωπεύει “τη λέξη” (la Palabra).

 Υπάρχουν πέντε Ζώνες και πέντε Caracoles, η κάθε μια με διαφορετικό αριθμό Δήμων και Κοινοτήτων. Οι κοινότητες των Ζαπατίστας που διοικητικά ανήκουν στην κάθε Caracol δεν κατάγονται απαραίτητα από την ίδια εθνική ομάδα. Για παράδειγμα, η ζώνη του Los Altos («τα Highlands») είναι κυρίως της φυλής Τsotsil, αν και περιλαμβάνει επίσης ορισμένες κοινότητες Tseltal.

 Οι αποφάσεις λαμβάνονται στο επίπεδο της κοινότητας, σε συνελεύσεις που πραγματοποιούνται είτε στο σχολείο, στο γήπεδο μπάσκετ, είτε στην εκκλησία (ναι, υπάρχουν) της κοινότητας, με τη συμμετοχή του καθενός, που έχει συμπληρώσει το δωδέκατο έτος της ηλικία του. Κάθε μέλος της κοινότητας έχει το δικαίωμα να εκφράζει τη γνώμη του και να ψηφίζει για κάθε θέμα που συζητήθηκε. Κάθε κοινότητα επιλέγει τους εκπροσώπους της στο δήμο, και κάθε δήμος επιλέγει τους δικούς του εκπροσώπους στη Ζώνη, οι οποίοι θα εναλλάσσονται τελικά στο Συμβούλιο της Καλής Κυβέρνηση.

 Το Συμβούλιο της Καλής Κυβέρνησης, είναι υπεύθυνο για όλα τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με την αυτοδιοίκηση των περιοχών και των κοινοτήτων που ανήκουν σε αυτήν: την δικαιοσύνη, την πολιτική, τη διοίκηση των φυσικών πόρων, την εκπαίδευση, την υγείας και ούτω καθεξής. Η Caracol είναι επίσης ο τόπος, όπου διοργανώνονται τα σεμινάρια και οι συναντήσεις με την εθνική και διεθνή κοινωνία των πολιτών. Είναι, με άλλα λόγια, το “σημείο εισόδου”, μέσω του οποίου οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να εισέλθουν στον ζαπατισμό, καθώς και η φωνή του προς τον έξω κόσμο.

ΟΙ 7 ΑΡΧΕΣ

Οι επτά αρχές που καθορίζουν την αυτοδιοίκηση των Ζαπατίστας είναι οι ακόλουθες:

Να υπακούς και όχι να διατάζεις.

Να εκπροσωπείς και όχι να αντικαθιστάς.

Να μετακινείσαι προς τα κάτω και όχι προς τα πάνω (με την έννοια της άρνησης της εξουσίας).

Να υπηρετείς και να μην υπηρετείσαι.

Να κατασκευάζεις και όχι να καταστρέφεις.

Να προτείνεις και να μην επιβάλεις.

Να πείθεις και όχι να κατακτάς.

 Για να αποφευχθεί ο επαγγελματισμός της πολιτικής και ο σχηματισμός κορυφαίων ολιγαρχιών, κάθε ένα μέλος της κάθε μιας κοινότητας των Ζαπατίστας έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να εκπροσωπεί την κοινότητα του/της στην περιοχή και τη ζώνη μία φορά, για μια πολύ συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Μόλις τελειώσει η περίοδος της ανάθεσής του, αυτός ή αυτή δεν μπορεί να αναλάβει το ίδιο δικαίωμα και την ίδια ευθύνη πάλι, παρά μόνο όταν όλα τα “turnos” έχουν ολοκληρωθεί: έως ότου όλα τα μέλη της κοινότητας έχουν δηλαδή αναλάβει αυτόν τον ρόλο.

 Η θητεία του κάθε συμβουλίου της Καλής Κυβέρνηση από ζώνη σε ζώνη καθορίζεται από τις ίδιες τις κοινότητες. Έτσι, απλά για να δώσω ένα παράδειγμα, στην Caracol της Oventik το Συμβούλιο ασκείται εκ περιτροπής κάθε οκτώ ημέρες, ενώ στην Caracol της La Realidad κάθε δύο εβδομάδες και στη Caracol του Roberto Barrios κάθε δύο μήνες.

 Όλα τα παραπάνω είναι ένα προϊόν του κινήματος των Ζαπατίστας, και δεν θα υπήρχε, εάν το κίνημα είχε επιλέξει μια πιο παραδοσιακή αριστερή οργανωτική δομή.

ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΣ ΝΕΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ

 “Το μόνο πράγμα που προτείναμε ήταν ν’αλλάξουμε τον κόσμο. Τα υπόλοιπα τα έχουμε αυτοσχεδιάσει.” – Εξεγερμένος Yποδιοικητής Μάρκος

 Ποια είναι ίσως η σημαντικότερη συνεισφορά των Ζαπατίστας για τη διεθνή αριστερά, πέρα από το να μας υπενθυμίσει, ότι η ιστορία δεν έχει πραγματικά ακόμα τελειώσει; Είναι το γεγονός ότι κατάφεραν, να προχωρήσουν πέρα από τις συνήθεις συνταγές των “επαναστατικών βιβλίων μαγειρικής”, με το να επανεφεύρουν την επανάσταση με “μικρό ε”, ανοίγοντας καινοτόμες και αυτόνομες πορείες της δημοκρατικής αυτοδιοίκησης. Φυσικά, οι Ζαπατίστας δεν ξεκίνησαν με αυτόν τον τρόπο.

 Αυτό που ξεκίνησε ως ένοπλη πτέρυγα της Castro-Guevarrist, η μετά Tlatelolco επαναστατική ομάδα προσπάθησε να το εφαρμόσει, αλλά τελικά το εγκατέλειψε, τη στρατηγική της guerillero foco, και στη συνέχεια μεταπήδησε στο Μαοϊκο παρατεταμένο πόλεμο του λαού. Όλα αυτά πράγματι επέφεραν την προσπάθεια για την πολυαναμενόμενη Επανάσταση με κεφάλαιο Ε. Ωστόσο, όταν η Επανάσταση απέτυχε επίσης, αφού οι ανταρτικές ομάδες από άλλα μέρη του Μεξικού, απέτυχαν να ενωθούν με την εξέγερση του 1994, οι Ζαπατίστας στην πραγματικότητα έπρεπε να ανοίξουν νέα μονοπάτια. Περπατώντας.
 Κι ενώ θα μπορούσαν ν’ακολουθήσουν την πεπατημένη οδό άλλων ένοπλων επαναστατικών ομάδων, πηγαίνοντας πίσω στη ζούγκλα, δηλαδή, και να συνεχίσουν να επιτίθενται στο στρατό από κει – εκπληκτικά επέλεξαν αντ’ αυτού, αυτό που έχει ονομαστεί «ένοπλη μη βία».

 Οι Ζαπατίστας πήγαν πίσω στις αυτόχθονες κοινότητες τους, τις συμβουλεύτηκαν, και αποφάσισαν να αυτο-οργανωθούν μ’έναν αυτόνομο τρόπο. Χωρίς τους μεγάλους ηγέτες, τα παντοδύναμα, με τον απόλυτο έλεγχο κόμματα, ή τις από πάνω προς τα κάτω στρατιωτικές δομές, που οι αυτόχθονες κοινότητες της Τσιάπας είχαν ήδη απορρίψει προ πολλού.

«ΜΗ ΜΑΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΤΕ»

 Είχα την ευκαιρία να συμμετέχω, μαζί με εκατοντάδες άλλους ακτιβιστές, στην Escuelita Ζαπατίστας (το “μικρό σχολείο των Ζαπατίστας”) τον Αυγούστου του 2013. Εκεί, περάσαμε χρόνο ζώντας και δουλεύοντας μαζί με αρκετές οικογένειες των βάσεων στήριξης των Ζαπατίστας στα σπίτια και τις κοινότητες τους, βιώνοντας από πρώτο χέρι με τι μοιάζει η ελευθερία και η αυτονομία, σύμφωνα με τους Ζαπατίστας.

 Το πιο σημαντικό μάθημα της Escuelita, ωστόσο, ήταν το αποχαιρετιστήριο μήνυμα προς τους μαθητές: μια έκκληση να μην αντιγράψουν την οργανωτική δομή των Ζαπατίστας και τη συγκεκριμένη μορφή της αυτο-διακυβέρνησης, αλλά μάλλον να βιαστούν να γυρίσουν πίσω στις δικές τους περιοχές και να προσπαθήσουν : «να πράξετε, ό,τι αποφασίσετε με τον τρόπο που θα αποφασίσετε». Όπως ακριβώς το έθεσαν : «Δεν μπορούμε και δεν θέλουμε να σας επιβάλουμε, τι πρέπει να κάνετε. Είναι στο χέρι σας να αποφασίσετε».

 Αυτό ήταν το ταπεινό μήνυμα αυτών των περήφανων και αξιοπρεπών ανθρώπων, που “καλύπτουν τα πρόσωπά τους για να τους δουν και πεθαίνουν για να ζήσουν.”

ΓΙΑΤΙ ΑΓΑΠΑΜΕ ΑΚΟΜH ΤΟΥΣ ΖΑΠΑΤΙΣΤΑΣ

 Σήμερα, περισσότερα από 20 χρόνια μετά την εξέγερση του 1994, οι Ζαπατίστας είναι ακόμα εκεί. Αυτοί οι προηγουμένως αναλφάβητοι, περιθωριοποιημένοι, εκμεταλλεύσιμοι, αυτόχθονες πληθυσμοί της Τσιάπας, πραγματικά χτίζουν ένα νέο κόσμο με τον τρόπο που οι ίδιοι έχουν φανταστεί. Χωρίς επαναστατικά βιβλία μαγειρικής και χωρίς βήμα-προς-βήμα θεωρίες κοινωνικής αλλαγής, χωρίς κεντρικές επιτροπές, ολιγαρχικά πολιτικά γραφεία, ή διανοούμενους σε πολυθρόνες. Χωρίς ιεραρχίες, επαναστατικούς προφήτες ή εκλεγμένους πολιτικούς, και ιδίως χωρίς πάρα πολλούς πόρους.

 Οι φτωχότεροι των φτωχών, οι πιο αγνοημένοι από τους αγνοημένους, μας έχουν διδάξει ένα σημαντικό μάθημα: ότι η κατασκευή ενός νέου κόσμου είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια ακαδημαϊκή άσκηση. Το ζήτημα είναι ν’ανοίγονται νέοι δρόμοι περπατώντας.
Αυτό είναι, που βλέπουν οι διεθνείς ακτιβιστές στον αγώνα των Ζαπατίστας, αυτό είναι που θαυμάζουν, και αυτό είναι που τους εμπνέει. Και φυσικά, απορρίπτοντας το Κόμμα με την παραδοσιακή έννοια, ως μια μορφή οργάνωσης, και την αντιπροσωπευτική δημοκρατία ως πολιτικό σύστημα, δεν “αναιρούν” απλώς με κάποιο είδος μηδενιστικής προσέγγισης.
 Δημιουργούν επίσης νέες, αυτόνομες και άμεσες δημοκρατικές δομές: από τους πικετέρος και τα κατειλημμένα εργοστάσια της Αργεντινής, ως την Coordinadora por la Defensa del Agua y la Vida στη Βολιβία. Από τις κατειλημμένες πλατείες και τις κοινωνικές κλινικές, τους συνεταιρισμούς παραγωγών και ακόμη άλλα από τα κάτω προς τα πάνω, έργα αλληλέγγυας οικονομίας στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Τουρκία, μέχρι τα πολυεθνικά επαναστατικά καντόνια της Rojava, αυτόνομα κινήματα χτίζουν δύναμη παντού.

 «Ρωτώντας βαδίζουμε», λένε οι Ζαπατίστας. Και κάνουν αυτό που ξέρουν καλύτερα: να οργανώνουν από τα κάτω (και προς τα αριστερά), να φαντάζονται και να δημιουργούν τις δικές τους αυτόνομες και δημοκρατικές δομές και ν’αποτελούν ένα μικρό λαμπερό φως μέσα στο καπιταλιστικό σκοτάδι. Προσωπικά δεν βλέπω κανένα κακό στο να τους θαυμάζουμε γι’αυτό και να προσπαθούμε να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους, με το να φανταζόμαστε και να δημιουργούμε παρόμοιες δομές, στα δικά μας εδάφη, προσαρμοσμένες στις δικές μας ανάγκες, διαμορφωμένες από τα δικά μας όνειρα, χωρίς, βέβαια, να τους θεωρούμε μια ακόμη επαναστατική συνταγή, που πρέπει να αντιγράψουμε.

(1.de jure :έχει χρήση τροπικού επιρρήματος και πήγασε από τη νομική ορολογία για να δείξει κάτι που επιβάλλεται από το εθιμικό δίκαιο ή το νόμο ή γενικά το ηθικά ορθό, σε αντιδιαστολή προς τον όρο de facto (ντε φάκτο), που σημαίνει εκείνο που επιβάλλεται εκ των πραγμάτων, ρεαλιστικά, στην πράξη και δεν έχει επισημοποιηθεί)

(* Ο Λεωνίδας Οικονομάκης είναι ένας διδακτορικός ερευνητής στο Κοινωνικό Κίνημα Σπουδών στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό
Ινστιτούτο , είναι επίσης ράπερ στο ελληνικό χιπ-χοπ σχήμα «Social Waste» και συντάκτης στο περιοδικό «Roar Magazine» .
Η έρευνά του επικεντρώνεται στις πολιτικές στρατηγικές των Ζαπατίστας και των Cocaleros της Βολιβίας.)

Πηγή: omniatv.com