Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, μεταδίδει ένα ευρωσκεπτικιστικό μήνυμα που μέχρι πρόσφατα θα ακουγόταν παράξενο να το εκστόμιζε ο επικεφαλής ενός κορυφαίου ευρωπαϊκού οργάνου: «Πρέπει να εγκαταλείψουμε το Ευρωπαϊκό όνειρο – τουλάχιστον έτσι όπως αυτό είχε οριστεί από την θεμελίωση της Ένωσης».
Αλλά όπως γράφει το Politico, αντί να προκαλέσει φασαρία, η θέση του Τουσκ γίνεται αποδεκτή ως η νέα πραγματικότητα, ακόμη και οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης παραδέχονται ότι η «περισσότερη Ευρώπη» δεν αποτελεί πλέον λύση σε όλα τα προβλήματα.

Στους 18 μήνες σε αυτή τη θέση, ο πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας κατάφερε να μεταβάλει το κέντρο βάρους της Ευρωπαϊκής πολιτικής σε μία σειρά ζητημάτων που αντιμετωπίζει η Ένωση, από το μεταναστευτικό και την οικονομική κρίση στην Ελλάδα και την αντιμετώπιση της ανόδου των λαϊκιστών και των αντι-ευρωπαϊκών πολιτικών σε πολλές χώρες της ΕΕ. Η ισορροπία της επιρροής έχει μεταφερθεί από τη Δύση στην Ανατολή, από τον ιδεαλισμό, στον πραγματισμό, και φαίνεται και από τη μεταφορά του στρατηγείου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Berlaymont τη βάση του Τουσκ.

Σε μία σειρά αξιοσημείωτων παρεμβάσεων, ο Τουσκ ενθάρρυνε και έδωσε σημασία σε αυτό που περιγράφεται ως η αντιμετώπιση της Ευρωπαϊκής ουτοπίας με τον ρεαλισμό.

Η ρητορική αμφισβήτηση στην ιδέα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης -που ήταν πάντα ο κινητήριος μοχλός της Ευρωπαϊκής πολιτικής για αρκετές δεκαετίες- έφθασε στο αποκορύφωμά της σε μία ομιλία του στις Βρυξέλλες νωρίτερα μέσα στον μήνα, όταν ο Τουσκ κατηγόρησε «το λυρικό και στην ουσία αφελές ενθουσιώδες όραμα της απόλυτης Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» ως απάντηση στην ενίσχυση του ευρωσκεπτικισμού στην Ένωση.

Αυτό είναι όλο το θέμα, να αναζητήσουμε πρακτικούς στόχους που μπορούμε να τους πετύχουμε είπε υψηλόβαθμος Γάλλος διπλωμάτης.

Πηγές από το περιβάλλον του Τουσκ, λένε ότι οι πρόσφατες αναφορές του είναι τμήμα μιας μακροχρόνιας προσπάθειας να καταπνίξει το «Περισσότερη Ευρώπη» που ουσιαστικά απέτυχε με την προσφυγική κρίση.

Οι ομιλίες του ήταν επίσης ένας τρόπος να επηρεάσει έμμεσα τις εθνικές πολιτικές, όχι μόνο στην Βρετανία, όπου ο διάλογος για το Brexit είναι ήδη θερμός, αλλά και σε χώρες όπως η Ολλανδία και η Γαλλία όπου αντιευρωπαϊκές δυνάμεις συνεχίζουν να κερδίζουν έδαφος.

«Αυτή είναι μία προσέγγιση που έχει και τα δύο πόδια στο έδαφος και νομίζω ότι είναι περισσότερο από ευπρόσδεκτη στο Παρίσι αλλά επίσης και σε άλλες Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες γιατί αυτό που προέχει τώρα είναι να δούμε με πολύ πρακτικούς όρους τι μπορούμε να πετύχουμε» λέει Pierre Vimont, βετεράνος διπλωμάτης και προσωπάρχης τριών υπουργών εξωτερικών της Γαλλίας.

Ήρθε η ώρα για μία παύση

Ο Vimont δεν είναι μόνος του. Hubert Védrine, ακόμη μία «παλιά καραβάνα» της γαλλικής πολιτικής σκηνής και πρώην υπουργός Εξωτερικών είπε σε πρόσφατη συνέντευξη ότι η Ευρώπη χρειάζεται μία παύση. Την Παρασκευή ο
Dijsselbloem, υπουργός Οικονομικών της Ολλανδίας, μίας χώρας στην καρδιά της Ευρώπης, είπε ότι πρέπει να μπει ένα τέλος στην επέκταση της ΕΕ τονίζοντας ότι η Ευρώπη μεγεθύνθηκε απότομα σε τέτοιο βαθμό ώστε η λήψη των αποφάσεων είναι πλέον δύσκολη. Οι Ολλανδοί ψηφοφόροι απέρριψαν συντριπτικά την πρόταση της ΕΕ για συμφωνία με την Ουκρανία σε ένα δημοψήφισμα που θεωρήθηκε ως απάντηση στο Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα συνολικά.

Ακόμη και ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν- Κλωντ Γιούνκερ, που έδωσε βαρύτητα, πίεσε και είχε φιλοδοξίες για συνολική ευρωπαϊκή απάντηση στο προσφυγικό ζήτημα, με τη μετεγκατάσταση των μεταναστών σε όλες τις χώρες της ΕΕ και είδε να αποδυναμώνεται από τον Τουσκ, σε μία σειρά δύσκολων Συνόδων τον περασμένο χρόνο, έχει αναγνωρίσει την αλλαγή.

Στις εκδηλώσεις για τα 40 χρόνια του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, στην ίδια εκδήλωση όπου ο Τουσκ μίλησε για μη ρεαλιστικές ουτοπίες, ο Γιούνκερ παραδέχθηκε ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να δώσουν χώρο στις διαφορετικές απόψεις στην Ευρώπη.

«Δεν είναι όλοι όσοι διαφωνούν με τις προτάσεις της ΕΕ για το προσφυγικό λαϊκιστές» είπε ο Γιούνκερ προσθέτοντας ότι υπάρχουν καλοί λόγοι για κάποιον να αμφισβητήσει τις προτάσεις.

«Ο Τουσκ ψάχνει να βρει τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και αυτούς που είναι πιο σκεπτικιστές και πιο προσεκτικοί» είπε ο Vimont.

Κάποιες από αυτές τις απόψεις μπορούν να ενταχθούν στους πολιτικούς υπολογισμούς για το Brexit. Οι Βρετανοί ευρωσκεπτικιστές όμως, είναι μόνο ένα μέρος του προβλήματος που επηρεάζει όμως ολόκληρη την Ένωση. Πανευρωπαϊκή δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε την προηγούμενη εβδομάδα δείχνει ότι η αποσύνδεση των Ευρωπαίων από την Ευρώπη κερδίζει έδαφος, με ποσοστά της αμφισβητησης της Ευρώπης στη Γαλλία, να είναι μεγαλύτερα ακόμη και από τη Βρετανία και ενισχύεται και η επιθυμία να επιστρέψουν εξουσίες που έχουν παραχωρηθεί στις Βρυξέλλες, στα εθνικά κράτη.

Ο Τουσκ πήγε στις Βρυξέλλες το Νοέμβριο του 2014 σαν ένα outsider που δεν μιλούσε τη γραφειοκρατική γλώσσα και έδειξε μικρό ενδιαφέρον για να την μάθει. Από τις πρώτες του κινήσεις έδειξε ότι δεν αισθάνεται καλά με την κατάληψη του περιβάλλοντος των Βρυξελλών από τον Γιούνκερ και κατηγορήθηκε ότι λειτουργεί υπέρ των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Αλλά οι τελευταίες του ομιλίες σε κατεστημένο ευρωπαϊκό κοινό έχει δείξει ότι είναι πιο πεπεισμένος και βέβαιος για τον ρόλο του ως Ευρω-ρεαλιστής.

Ο Τουσκ πρόσφατα ενέκρινε τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας Βίκτωρ Όρμπαν -για τον οποίο είπε ότι έχει έγκυρη θέση στο μεταναστευτικό όπως και η Άνγκελα Μέρκελ- και αυτή η τοποθέτηση ήταν ιδιαίτερα αποκαλυπτική καθώς ο Ούγγρος πρωθυπουργός αντιμετωπιζόταν σαν παρίας σε ορισμένους ευρωπαϊκούς κύκλους και σε Συνόδους Κορυφής για τη στάση του στα θέματα της μετανάστευσης και των ατομικών ελευθεριών.

Τώρα ο Όρμπαν μπορεί να καυχηθεί ανοιχτά ότι η θέση του είναι η επικρατούσα στην ΕΕ. Και αυτό με τη βοήθεια του Τουσκ, που κατάφερε να στρέψει τη συζήτηση για το προσφυγικό από την μετεγκατάσταση προσφύγων στην αποτροπή της εισόδου τους στην Ευρώπη.

Δεν έχουν όλοι εγκαταλείψει μαζικά το ευρωπαϊκό όνειρο συμπληρώνει το politico. Πολιτικοί στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία, συνεχίζουν να πιέζουν για την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, τουλάχιστον ανάμεσα στις χώρες του κορμού της Ένωσης και υπάρχει η επίμονη συζήτηση που περιμένει να ανοίξει η Γερμανία για τον Ευρωπαϊκό στρατό, μετά το δημοψήφισμα της Βρετανίας.

Κάποιοι διπλωμάτες και αξιωματούχοι είπαν ότι τα πρόσφατα σχόλια του Τουσκ δείχνουν πως ένα από τα συχνά επαναλαμβανόμενα μότο ενός από τους ιδρυτές της Ευρώπης του Jean Monnet ότι η «Η Ευρώπη θα ενισχύεται στις κρίσεις» έχει απειληθεί από την πρόσφατη προσφυγική κρίση.

Η αρχική πίεση του Γιούνκερ για τη συμφωνία που θα επέβαλε στις χώρες της ΕΕ να δεχθούν τη μετεγκατάσταση 160.000 προσφύγων που ζητούν άσυλο έχει απορριφθεί από πολλές χώρες ή έχει αγνοηθεί, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειές του. Μέχρι τις 9 Ιουνίου μόνο 2.195 πρόσφυγες έχουν μετεγκατασταθεί από την Ιταλία και την Ελλάδα.
Ο Τουσκ είναι αυτός που αντέστρεψε το επιχείρημα τοποθετώντας την ευθύνη για το προσφυγικό στα κράτη – μέλη. Η εστίαση ακόμη και τμήματος της Κομισιόν είναι να κρατήσει τους πρόσφυγες εκτός ΕΕ, η πρόταση για να δημιουργηθεί Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ελέγχου Συνόρων και Λιμενοφυλακής είναι ήδη σε fast track διαδικασία, και κάποιοι Ευρωπαίοι διπλωμάτες λένε ότι θα ήταν αδιανόητο πριν από μερικά χρόνια.

Ο Τουσκ μοιάζει με ένα εργαλείο που αλλάζει την πολιτική εστίαση της Ευρώπης. «Το 2015 είχαμε χαρακτηριστεί σαν τους παρίες της Ευρώπης» λέει ο Tomas Prouza, ο Τσέχος πρωθυπουργός, «αλλά τώρα αυτό που λέγαμε είναι η κυρίαρχη Ευρωπαϊκή άποψη».

Πηγή: Politico