Ο Βασίλης Δημάκης βρέθηκε στη φυλακή πάνω στο πέρασμα από την εφηβεία στην ενηλικίωσή του. Μεγάλωσε μέσα στη φυλακή, αφού ζει εδώ και 20 χρόνια σχεδόν ως κρατούμενος. Κάποια στιγμή βρέθηκε ανάμεσα στην αυτοκτονία, την παραβατικότητα και τη μόρφωση. Επέλεξε να διαβάσει πολύ και όντας κρατούμενος πέρασε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από τις 14 Μαρτίου, εδώ και 25 ημέρες, βρίσκεται σε απεργία πείνας διεκδικώντας το δικαίωμά του στη μόρφωση για το οποίο αγωνίστηκε. Ένα δικαίωμα που επιφυλάσσει η πολιτεία για τους κρατουμένους αλλά η ίδια της η γραφειοκρατία και η αδιαφορία έρχεται να το συνθλίψει.
του Γιώργου Μουργή στο ThePressProject
Αυτό έμαθε στο «σχολείο» της φυλακής. Κι αυτό έκανε κι έξω
Ο Βασίλης Δημάκης γεννήθηκε το 1979.
Στις 28/08/1998 φυλακίζεται στο Κορυδαλλό στο τότε τμήμα Ε’ για ανήλικους ως προσωρινά κρατούμενος για έγκλημα τιμής. Καταδικάστηκε και μεταφέρθηκε στις φυλακές Νέων Αυλώνα, από όπου, τρία χρόνια μετά, μεταφέρθηκε στην Κλειστή Φυλακή Αλικαρνασσού. Τους λίγους μήνες που παρέμεινε εκτός φυλακής από την ενηλικίωσή του και μετά, συνελήφθη για ληστείες που διέπραξε μόνος χωρίς πότε να ασκήσει σωματική βία εναντίον κάποιου ανθρώπου. Πράξεις για τις οποίες εκτίει ακόμα βαρύτατες ποινές.
Αυτό «έμαθε στο “σχολείο” της φυλακής», κι αυτό έκανε, εξαιτίας της αδυναμίας του σωφρονιστικού συστήματος να παράσχει κάτι θετικό στο πλαίσιο του δήθεν επιδιωκομένου σωφρονισμού κατά τον εγκλεισμό.
Ο Βασίλης Δημάκης παρέμενε εκτός φυλακής μόνο για ελάχιστο χρονικό διάστημα μερικών μηνών, σε αντίθεση με τον συνολικό χρόνο εγκλεισμού του που αγγίζει τα δεκαεπτά χρόνια πραγματικής κράτησης. Χρόνος που, κατά τους κοινωνικούς επιστήμονες, είναι αδύνατον να υπάρξει οποιοδήποτε θετικό σωφρονιστικό αποτέλεσμα.
Αυτοκτονία ή μόρφωση
Έχοντας ήδη πατήσει τα 35 του χρόνια, συνειδητοποίησε όχι μόνο ότι έχει περάσει ολόκληρη την ενήλικη ζωή του έγκλειστος, αλλά ότι πρέπει να περάσει πολλά χρόνια ακόμα στη φυλακή εγκαταλείποντας κάθε όνειρο για κοινωνική συμβίωση, δημιουργία οικογένειας και επιστροφή στην κανονικότητα της επανένταξης.
Βρέθηκε, έτσι, μπροστά σε μια βαθιά προσωπική, κομβική, οριακή όσο και μεταμορφωτική βιωματική εμπειρία: ή θα έθετε τέλος στη ζωή του ή -σε πείσμα των αντίξοων και αντίθετων σε κάθε προοπτική αυτοβελτίωσης συνθηκών που βίωνε- θα διάλεγε τον αυτοσεβασμό, την προσήλωση στην κοινωνική εξύψωση, τη μόρφωση και την προκοπή. Ο Δημάκης ήρθε τότε συνειδητά σε κάθετη ρήξη με τις εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες που ευνοούσαν την παραβατικότητα, θέτοντας ως στόχο ζωής να γίνει όχι μόνο υπόδειγμα ανθρώπου αλλά και πηγή έμπνευσης, βοήθειας και στήριξης στους γύρω του, προσανατολιζόμενος πια στην αλληλέγγυα προσφορά της κοινωνίας.
Αριστούχος μαθητής, αριστούχος φοιτητής
Παίρνοντας τη ζωή στα χέρια του ξανά μαζί με την μεγάλη απόφαση από το 2015 έως και το 2017, μέσα από ανυπέρβλητες δυσκολίες, και όντας κρατούμενος, συνεχίζει την δευτεροβάθμια εκπαίδευση αρχικά ως κατ’ ιδίαν διδαχθείς στη φυλακή Γρεβενών και -κατόπιν μεταγωγής του ένα μόλις μήνα πριν τις εξετάσεις στη Φυλακή Πατρών- στο Εσπερινό Γενικό Λύκειο Πατρών, στα αντίστοιχα σχολικά έτη.
Την περίοδο της φοίτησής του στο σχολείο διακρίθηκε για τις μαθητικές επιδόσεις του, πετυχαίνοντας να βγάλει γενικό μέσο όρο 17.4. Το να μελετά κανείς στη φυλακή σε ένα κελί με άλλους 4 κρατούμενους μόνο εύκολη υπόθεση δεν είναι. Παρά τις διόλου ευκαταφρόνητες αντιξοότητες, όμως, ο Δημάκης αποφοίτησε με 19 και 9, όντας αριστούχος μαθητής.
Έδωσε πανελλήνιες εξετάσεις πετυχαίνοντας την εισαγωγή του στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.). Κατάφερε μάλιστα να εισαχθεί δεύτερος σε κατάταξη, ανάμεσα σε όλους τους μαθητές των εσπερινών λυκείων της χώρας.
Η ιστορία της εκπαιδευτικής του πορείας είδε το φως της δημοσιότητας με αρκετά αφιερώματα στον Τύπο. Ακόμα και η συντηρητική «Καθημερινή» δημοσίευσε άρθρα σχετικά με την επιτυχία του Βασίλη Δημάκη, τη μαθητική διαδρομή του, την επιμονή του αλλά και τα εμπόδια και τις δυσκολίες που συνάντησε ως κρατούμενος στην προσπάθειά του να φοιτήσει πια στο Πανεπιστήμιο, από τον Αύγουστο του 2017.
Μεσολάβησε η εκπαιδευτική μεταγωγή του, όπως προβλέπει ο νόμος, από τις φυλακές του Αγίου Στεφάνου Πάτρας στον Κορυδαλλό, ώστε να ξεκινήσει τη φοίτησή του στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, επιτυχία για την οποία ο Δημάκης έλαβε και έπαινο από τον υπουργό Δικαιοσύνης Σταύρο Κοντονή.
Ξεκινώντας από αυτό που είχε εγκαταλείψει πριν από 20 χρόνια, το σχολείο, κατάφερε να αναγεννηθεί, αρχίζοντας τη φοιτητική ζωή μέσα από τις φυλακές και έχοντας θέσει νέους, υψηλότερους στόχους.
Πρωτοετής φοιτητής του Πολιτικού της Νομικής, πλέον, έχει περάσει με υψηλότατη βαθμολογία τα μαθήματα που έχει δηλώσει όπως «Κοινωνιολογία», «Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, «Εισαγωγή στο Δίκαιο», καταρρίπτοντας και το τελευταίο επιχείρημα που του στερούσε ήδη αυθαίρετα το δικαίωμα της εκπαιδευτικής άδειας, όπως αυτή έχει καθοριστεί με βάση τον Σωφρονιστικό Κώδικα και τη σχετική κοινή υπουργική απόφαση.
Το αξιοσημείωτο είναι ότι ο Δημάκης είναι ο μόνος που δεν πήρε την άδεια απ’ όσους είχαν τις προϋποθέσεις και ζήτησαν να την πάρουν -ανεξάρτητα από εκτιμήσεις για τη σοβαρότητα των όσων είχαν διαπράξει.
Επίσης, η παραδοχή ότι η εκπαίδευση εξ αποστάσεως είναι εγγυημένη μέσα από τη φυλακή έρχεται σε αντίφαση με την εκπαιδευτική μεταγωγή του στον Κορυδαλλό: Αν δεν συντρέχουν εκπαιδευτικοί λόγοι παρακολούθησης των μαθημάτων με φυσική παρουσία στη σχολή του, τότε ποιος ο λόγος της μεταγωγής του από την Πάτρα, αλήθεια; Έχουν δίκιο όσοι θεωρούν ότι έχει παρθεί εκ του πονηρού μία τέτοια απόφαση, η οποία μπορεί να δημιουργήσει νομικό προηγούμενο και δεδικασμένο σε βάρος όλων των φοιτητών κρατουμένων;
Αναρωτιέται εύλογα κανείς αν αυτό αποτελεί μία μεμονωμένη περίπτωση παραδειγματικής τιμωρίας εξαιτίας της ακτιβιστικής δράσης που είχε αναπτύξει ο Δημάκης ως υπερασπιστής δικαιωμάτων των κρατουμένων μιας και διεκδικούσε χώρο για μελέτη, θέρμανση, έστελνε συχνά επιστολές για τις συνθήκες κράτησης
καθώς και προτάσεις για τον σωφρονιστικό κώδικα, ενώ παρακίνησε αρκετούς κρατούμενους να διαβάσουν και να εισαχθούν στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Συμβούλιο Φυλακής ή φυλακισμένοι της γραφειοκρατίας;
Οι κρατούμενοι φοιτητές και φοιτήτριες μπορούν να λαμβάνουν εκπαιδευτική άδεια με ηλεκτρονική επιτήρηση, το γνωστό και ως «βραχιολάκι», για να παρακολουθούν τα μαθήματά τους στα ΑΕΙ ή τα ΤΕΙ τους. Όσοι και όσες από τους κρατούμενους δε, παρακολουθούν με επιτυχία τα μαθήματα και τις σπουδές τους, απολαμβάνουν τον ευεργετικό υπολογισμό έκτισης της ποινής τους, που συνεπάγεται ότι κάθε μέρα ένταξης σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα προσμετράται ως τρεις μέρες έκτισης ποινής.
Δυστυχώς, όμως, το Συμβούλιο της Φυλακής απέρριψε τρεις φορές το αίτημα του Δημάκη, αρνούμενο τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας με ηλεκτρονική επιτήρηση, στερώντας του έτσι το να παρακολουθεί τα μαθήματα, να επισκέπτεται τη βιβλιοθήκη, να έχει πρόσβαση σε συγγράμματα και σημειώσεις, απαραίτητα για τη μελέτη ή τις εργασίες του. Του αρνήθηκε συνολικά δηλαδή το δικαίωμα του να πηγαίνει στο Πανεπιστήμιο, όπως το δικαιούται, δικαίωμα για το οποίο το ίδιο σύστημα διέταξε την εκπαιδευτική μεταγωγή του και τον μετέφερε από την Πάτρα στον Κορυδαλλό για να είναι στις φυλακές με τη μικρότερη γεωγραφική απόσταση από τη σχολή του.
Σήμερα ο Βασίλης Δημάκης βρίσκεται σε απεργία πείνας από τις 14 Μαρτίου διεκδικώντας το δικαίωμά του στη μόρφωση, δικαίωμα που η πολιτεία το επαινεί και το ανταμείβει και έπειτα αναίτια το εμποδίζει.
Η δικηγόρος του Βασίλη Δημάκη έκανε προσφυγή κατά της απόρριψης του αιτήματος της εκπαιδευτικής άδειας, καταθέτοντας μάλιστα και αίτημα επίσπευσης στην έκδοση της σχετικής απόφασης λόγω του κινδύνου που διατρέχει η ζωή του Βασίλη Δημάκη εξαιτίας της πολυήμερης απεργίας πείνας. Στο αρμόδιο Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Πειραιά δυστυχώς η υπόθεση Δημάκη δεν μπήκε στην ημερήσια διάταξη μιας και όπως μάθαμε, το Συμβούλιο ασχολείται κατεπειγόντως με τον όρο της απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα που επιβλήθηκε στον εφοπλιστή Βαγγέλη Μαρινάκη. Η καθυστέρηση αυτή οδήγησε τον Βασίλη Δημάκη στην απόφαση να μπει σήμερα, 6 Απριλίου, σε λευκή απεργία, δηλαδή αρνείται πια να λάβει πέραν της τροφής, νερό και ιατρική περίθαλψη.
Ο καθηγητής του Πολιτικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χρήστος Λυριντζής, εκ μέρους όλου του διδακτικού προσωπικού της σχολής θίγει το θέμα με μία σειρά επιστολών του προς την πληρεξούσιο δικηγόρο του Δημάκη, Ηλέκτρα -Λήδα Κούτρα. Στις επιστολές του αυτές προτρέπει και συστήνει στους φοιτητές του Τμήματος, συμπεριλαμβανομένου και του Δημάκη, να παρακολουθούν ανελλιπώς τις διαλέξεις και τα σεμινάρια και να αξιοποιούν στο έπακρο τις εκπαιδευτικές υποδομές «ώστε να μην εξαιρείται κανείς από την ουσιαστική γνώση».
Στη ουσία, οι καθηγητές, ως προς το ζήτημα της υποχρεωτικότητας, θεωρούν επιβεβλημένη την παρακολούθηση των μαθημάτων, αν θέλει κάποιος να πει ότι συμμετέχει ουσιαστικά και επί ίσοις όροις στην εκπαιδευτική διαδικασία, κρίνοντας έτσι ως απαράδεκτη τη λογική που προσπαθούν να υιοθετήσουν κάποιοι με την «εκπαίδευση εξ αποστάσεως» και με ανύπαρκτα μέσα (βιβλιοθήκες, υπηρεσίες διαδικτύου, συγγράμματα, κ.λπ.) εντός των φυλακών.
Με ομόφωνα ψηφίσματα, ήδη μήνες πριν, οι φοιτητές των Σχολών Πολιτικού, Νομικού και Οικονομικού τμήματος του Ε.Κ.Π.Α. εξέφρασαν τη συμπαράστασή τους προς το πρόσωπο του συμφοιτητή τους, εκφράζοντας την αλληλεγγύη τους στο να ενταχθεί πλήρως με τη φυσική του παρουσία στη σχολή. Κατά τη διάρκεια της απεργίας πείνας, επίσης ομόφωνα, ο Φοιτητικός Σύλλογος της Νομικής Θεσσαλονίκης του Α.Π.Θ. καθώς και οι καθηγητές της Σχολής και το διοικητικό προσωπικό της εκπαιδευτικής κοινότητας στήριξαν την προσπάθειά του Δημάκη.
«Το επίδικο αυτονόητο δικαίωμά μου ξεπερνά την εκπαίδευση και αγγίζει την καρδιά της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς μου»
Ο ίδιος ο Βασίλης Δημάκης διερωτάται στην επικοινωνία που είχαμε για το TPP:
«Σε όποιον ισχυρισθεί ότι δεν είναι απαραίτητο να πάω στο Πανεπιστήμιο, θα τον ρωτήσω αυτό που ρώτησα με τη δήλωσή μου περί καθόδου σε απεργία πείνας: Στα δικά σας παιδιά αυτό θα λέγατε; Να μην πάνε στο πανεπιστήμιό τους; Ότι η παρουσία τους εκεί είναι επί ματαίω; Θα τους λέγατε μήπως ότι μια ωρίτσα την εβδομάδα, μέσα στην οποία θα πρέπει και να μπουν στο πόρταλ, να δηλώσουν μαθήματα, να κάνουν αιτήσεις, να δουν ανακοινώσεις κ.λπ. είναι αρκετή για την ακαδημαϊκή τους εξέλιξη; Ρωτάω με όλη την -ίσως σε υπερβολικό βαθμό και το πληρώνω – ειλικρίνεια που διαθέτω, και θεωρώντας ότι είναι η διαλεκτική μου, η αίσθησή μου για το δίκιο μου που με έχει καταλάβει σύγκορμο και τα επιχειρήματά μου, οι δημοκρατικές εγγυήσεις και οι Νόμοι, και όχι η απελπισία μου και η θραύση κάθε ψυχικής αντίστασής μου που θα σας πείσουν για τον δίκαιο χαρακτήρα του αιτήματός μου, και χωρίς καμία διάθεση “εκβιασμού”. Άλλωστε, δήλωσα προς πάσα κατεύθυνση ότι δεν αποδέχομαι στον αγώνα μου για σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματά μου κανενός είδους “αλληλεγγύη” που δεν έχει ως όπλο της το δίκαιο χαρακτήρα του αιτήματός μου -αποκλειστικά και μόνον- και που δεν σέβεται το δημοκρατικό χαρακτήρα της διαμαρτυρίας και της εν γένει προσπάθειας μου. Θα ήθελα να μοιραστώ την αποφασιστικότητά μου, αντίστοιχη αυτής με την οποίαν οπλίστηκα για να διακόψω κάθε σχέση με την παραβατικότητα και να βελτιωθώ ριζικά, να μην ξαναφάω, ούτε να ξαναπιώ ποτέ, αν η Πολιτεία μού αρνηθεί το επίδικο αυτονόητο δικαίωμά μου, το οποίο ξεπερνά την εκπαίδευση και αγγίζει την ίδια την καρδιά της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς μου».
Αντί επιλόγου
Έρχονται στιγμές όπου το βαθύ χάσμα ανάμεσα στην κοινωνία και στον θεσμικό ρολό της δικαιοσύνης και των οργάνων της φαντάζει αγεφύρωτο.
Η θεωρία της ισονομίας και του κράτους δικαίου δε, όταν αποτελεί μέρος μόνο ενός απλουστευμένου ευχολογίου θέτει σε κίνδυνο όχι μόνο την ευρύτερη έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και την επί ίσοις όροις συμμετοχή, το αναφαίρετο δικαίωμα εν προκειμένω των φυλακισμένων στη μόρφωση.
Το δικαίωμα αυτό κερδίζεται στην πράξη, πέρα από τη νομική τεχνογνωσία, μέσα στα καταστήματα κράτησης και είναι η μόνη κλωστή του κοινωνικού ιστού που του δίνει το ίδιο το σύστημα για να κρατιέται, αυτό το δικαίωμα στη μόρφωση που προέρχεται από τη φαρέτρα του πολιτικού μας πολιτισμού.
Τα ζητήματα της επανένταξης, της εργασίας και της εκπαίδευσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους, είναι ο πυρήνας των ατομικών δικαιωμάτων, έτσι ώστε η τιμωρητική διάσταση των ποινών και του εγκλεισμού να καθίσταται το τελευταίο, το άχρηστο κομμάτι του δικαιϊκού μας συστήματος.
Ο σωφρονισμός δε, όπως τίθεται από τον γραφειοκρατικό βραχίονα του Σωφρονιστικού Κώδικα, καταλήγει να γίνεται μια υπόθεση δικαίωσης των διατάξεών του, οι οποίες μόνιμα παρερμηνεύονται σε βάρος των κρατουμένων.
Η αρχή, όμως, του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας δεν μπορεί να τίθεται υπό διαπραγμάτευση ούτε στην περίπτωση των παραβατικών κρατουμένων.
Εδώ και 25 ημέρες ο Βασίλης Δημάκης βρίσκεται σε απεργία πείνας έχοντας απολέσει περί το 15% του σωματικού βάρους του και διατρέχει άμεσο κίνδυνο η ζωή του. Διεκδικώντας το αυτονόητο δικαίωμα της εκπαιδευτικής άδειας, αφού πληροί όλες τις προϋποθέσεις, δεν ζητά καμιά εξαίρεση ή προνομιακή μεταχείριση από το Συμβούλιο των Φυλακών, το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Πειραιά και το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ούτε ζητά την τροποποίηση του υπάρχοντος νόμου. Την εφαρμογή του νόμου ζητά, χωρίς διακρίσεις. Σε στέρηση ελευθερίας καταδικάστηκε, όχι σε στέρηση αξιοπρέπειας, γνώσης κι εκπαίδευσης.
Η άρνηση στον Βασίλη Δημάκη να ασκήσει το νόμιμο κατοχυρωμένο δικαίωμά του μπορεί να εκλαμβάνεται ως άλλη μία δικαστική αυθαιρεσία στα όρια της διοικητικής γραφειοκρατικής λογικής του συστήματος, αλλά δυστυχώς αποτελεί ευθεία βολή κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των κρατουμένων. Μια ευθεία βολή με στόχο τον αποχρωματισμό κάθε προσπάθειας επανένταξής τους στο εκπαιδευτικό σύστημα και με στόχο την ειλικρινή μεταμέλεια που διεκδικεί την επιστροφή στην κοινωνία.
Η συνολική στάση κάθε κρατικής δομής οφείλει να μην αποτελεί εμπόδιο σε οποιαδήποτε προοπτική αυτοβελτίωσης των κρατουμένων και εν τέλει στον σωφρονισμό τους. Αντιθέτως, οφείλει να διασφαλίζει και να συμβάλλει με όλα της τα μέσα στην πραγμάτωση αυτής της προοπτικής. Έτσι και μόνο έτσι, οι κατοχυρωμένες συνταγματικές αρχές αποκτούν τον αληθινό τους σηµασιολογικό και όχι τυπολατρικό χαρακτήρα.
Η άρνηση της πολιτείας μέσα από μια σειρά διοικητικών αποφάσεων να επιτρέψει το δικαίωμα στη μόρφωση, απαξιώνει το ίδιο το δικαίωμα στη μόρφωση, την εκπαίδευση αλλά και τον διαμεσολαβητικό ρόλο που η πολιτεία οφείλει να έχει στη σχέση του παραβάτη και της κοινωνικής επανένταξης του. Στην εξάλειψη της παραβατικότητας εντός κι εκτός φυλακής, η πολιτεία αντιλαμβάνεται ότι ο ρόλος της αρχίζει και τελειώνει στην τιμωρία και τη συμμόρφωση χωρίς μόρφωση;
*Update 9/04: Ο Βασίλης Δημάκης διανύει το τέταρτο 24ωρό του χωρίς νερό και ιατρική περίθαλψη μετά από συνολικά 27 μέρες απεργίας πείνας. Από το Σάββατο το βράδυ γίνεται συλλογή υπογραφών online ως επείγον αίτημα υποστήριξης στον κρατούμενο απεργό πείνας-δίψας. Αν θέλετε, μπορείτε να υπογράψετε εδώ.
