του Τιμ Μοντγκόμερι *
Αν θέλετε να συναντήσετε ανθρώπους που εξακολουθούν να πιστεύουν στο «αμερικάνικο όνειρο» – τη μαγνητική ιδέα ότι οποιοσδήποτε μπορεί να ζήσει καλύτερα, ανεξαρτήτως των συνθηκών – πρέπει να ταξιδέψετε στο Μουμπάι. Οι μισοί από τους Ινδούς που απάντησαν σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση συμφώνησαν ότι «η επόμενη γενιά θα είναι πιθανότατα πιο πλούσια, πιο ασφαλής και πιο υγιής από την προηγούμενη».
Οι Ινδοί είναι οι πιο αισιόδοξοι από τους 1.000 ενήλικες επτά χωρών που ρωτήθηκαν στο πλαίσιο πρόσφατης έρευνας για λογαριασμό του Ινστιτούτου Legatum που εδρεύει στο Λονδίνο. Το ποσοστό των αισιόδοξων μειώνεται στο 42% στην Ταϊλάνδη, στο 39% στην Ινδονησία, στο 29% στη Βραζιλία, στο 19% στη Βρετανία και στο 15% στη Γερμανία. Οι πιο απαισιόδοξοι απ? όλους όμως είναι οι Αμερικανοί: Μόλις το 14% πιστεύει ότι η ζωή θα είναι καλύτερη για τα παιδιά τους, ενώ το 52% διαφωνεί.
Η πορεία του πλανήτη δεν δικαιολογεί αυτή την απαισιοδοξία. Το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί παντού. Οι φυσικές καταστροφές σκοτώνουν λιγότερους ανθρώπους. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, 100.000 άνθρωποι βγαίνουν από τη φτώχεια κάθε μέρα. Η ζωή βελτιώνεται και στην Αμερική. Το 55% όμως των Αμερικανών πιστεύει ότι με τον καπιταλισμό οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Το 65% θεωρεί ότι οι περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις φοροδιαφεύγουν, καταστρέφουν το περιβάλλον και έχουν προνομιακή μεταχείριση από τους πολιτικούς. Το 58% θέλει την επιβολή περιορισμών στα εισαγόμενα αγαθά.
Οι διαπιστώσεις αυτές δεν σημαίνουν ότι οι Αμερικανοί βαρέθηκαν την ελεύθερη αγορά. Για να παραφράσουμε τον Τσώρτσιλ, πιστεύουν ότι ο καπιταλισμός είναι το χειρότερο οικονομικό σύστημα – αν εξαιρέσουμε όλα τα άλλα που έχουν κατά καιρούς δοκιμαστεί. Το 49% εξακολουθεί να πιστεύει ότι η ελεύθερη αγορά είναι το καλύτερο σύστημα για την έξοδο από τη φτώχεια, μόνο το 18% διαφωνεί. Και το 61% συμφωνεί ότι η ανεργία είναι μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα από την ύπαρξη μιας πάμπλουτης ελίτ.
Παρά ταύτα, οι φίλοι του καπιταλισμού δεν θα πρέπει να εφησυχάζουν. Η έρευνα δείχνει σε ποιο βαθμό οι πολίτες πιστεύουν πως η δημιουργία πλούτου είναι κάτι βρόμικο. Όταν μεγάλες πλειοψηφίες σε τόσο μεγάλες χώρες πιστεύουν ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις συμπεριφέρονται ανήθικα, ακόμη και παράνομα, τότε είναι σαφές ότι το σύστημα είναι ευάλωτο στις επιθέσεις λαϊκιστών πολιτικών.
Ο Τζόν Μάκεϊ, πρόεδρος της Whole Foods, έχει εκφράσει εδώ και καιρό την ανησυχία του για τη βιωσιμότητα ενός συστήματος όπου μεγάλος αριθμός ψηφοφόρων θεωρεί πως οι επιχειρηματίες είναι κάτι ψυχοπαθείς που προσπαθούν να γεμίσουν τις τσέπες τους. Αν οι πολίτες δεν πιστεύουν ότι οι επιχειρήσεις είναι κάτι καλό, τότε το σύστημα έχει ανάγκη από αντιπαραγωγικούς ελέγχους. Αν, αντίθετα, οι επιχειρήσεις κρατούν υπεύθυνη στάση απέναντι σε όλους τους μετόχους τους – καταναλωτές, υπαλλήλους, επενδυτές, προμηθευτές και την ευρύτερη κοινότητα -, τότε η ανάγκη για έλεγχο θα μειωθεί.
Ο Μάκεϊ θα ήθελε από τις επιχειρήσεις να επικεντρώσουν την προσοχή τους στη μεγιστοποίηση όχι μόνο του κέρδους, αλλά και του στόχου. Στη Southwest Airlines, για παράδειγμα, ο στόχος είναι να ταξιδέψουν όσο το δυνατόν περισσότεροι Αμερικανοί. Στη Google, ο στόχος είναι να οργανωθεί η πληροφορία ώστε να είναι προσιτή σε όλους. Στη Whole Foods, ο στόχος είναι να ζουν οι άνθρωποι περισσότερο και καλύτερα, μέσα από τη σωστή επιλογή της διατροφής τους.
Πολλές μεγάλες επιχειρήσεις, βέβαια, θεωρούν τις στενές σχέσεις με την κυβέρνηση ευλογία, όχι κατάρα. Στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο «The Great Divide», ο Τζόζεφ Στίγκλιτς μιλά για τους καπιταλιστές που έχουν βρει τρόπο να πείσουν την κυβέρνηση να προστατεύσει τη θέση τους στην αγορά. Ο γνωστός οικονομολόγος αποκαλεί αυτό το φαινόμενο «σοσιαλισμό για τους πλούσιους».
Ο Μάικλ Γκόουβ, ένας υπουργός της Συντηρητικής βρετανικής κυβέρνησης που έχει διαφορετικές πολιτικές απόψεις από τον Στίγκλιτς, έχει φτάσει σε ανάλογα συμπεράσματα. Όπως λέει, υπάρχουν οι «πλούσιοι που αξίζουν», καθώς δουλεύουν σκληρά και δημιουργικά, και οι «πλούσιοι που δεν αξίζουν», αφού παραβιάζουν τους κανόνες και στηρίζονται στις κυβερνητικές παρεμβάσεις.
Για να μειωθεί η απαισιοδοξία των πολιτών για τον καπιταλισμό, πρέπει να ισχύουν οι ίδιοι κανόνες για όλους. Για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών στην ελεύθερη αγορά, χρειάζεται ένα σύστημα όπου οι πλούσιοι γίνονται φτωχότεροι και οι φτωχοί πλουσιότεροι. Στο επιτραπέζιο παιχνίδι πρέπει να υπάρχουν και σκάλες και φιδάκια.
Ποιοι καπιταλιστές είναι ακόμη δημοφιλείς; Μια άλλη έρευνα που διεξήχθη από το ΙνστιτούτοYouGov έδειξε ότι ο πιο δημοφιλής άνθρωπος τα δύο τελευταία χρόνια δεν είναι ούτε ο Ομπάμα ούτε ο Πάπας, αλλά ο Μπιλ Γκέιτς, ιδρυτής της Microsoft και γνωστός φιλάνθρωπος.
Όταν ο καπιταλισμός γίνει έντιμος και αποτελεσματικός, θα είναι και πάλι δημοφιλής.
Πηγή: The Wall Street Journal
* O Τιμ Μοντγκόμερι είναι αρθρογράφος των Times του Λονδίνου και στέλεχος του Ινστιτούτου Legatum
